- هدف از جهاد در اسلام، خرج مال و ثروت در راه خداست نه ثروت اندوزی.
اشاره
جهاد در لغت از «جَهد» به معناى مشقت و زحمت يا از «جُهد» به معناى وسع و طاقت و در اصطلاح عبارت است از بذل جان و مال در راه خدا در نبرد با كافران و باغيان، يا بذل جان، مال و توان خود در راه اعتلاى اسلام و برپا داشتن شعائر آن.[1] جهاد از برترين اعمال و درى از درهاى بهشت و از اركان مهم اسلام است و در قرآن و احاديث براى جهاد و مجاهدان فضايل بسيارى ذكر شده است.[2]
اسلام جهاد را به عنوان نيروى بازدارنده دشمن از نبرد و خونريزى قرار داده و چنانچه بر اثر خيره سرى دشمن، مسلمانان مجبور شوند دست به اسلحه ببرند، اين كار تنها در حد ضرورت جايز است. البته هر زمان دشمن از كار خود پشيمان گرديد و واقعاً طالب صلح بود بايد دست از جهاد كشيد و صلح كرد.[3] از این رو، جهاد از منظر اسلام خشونت و خونريزى و كشتار و ويرانى و قتل و غارت نيست، بلكه در حقيقت سيستم دفاعى قوى و مستحكمى است كه همچون سيستم دفاعى طبيعى نهادينه شده در بدن تمام موجودات، زندگى بدون آن امكان پذير نيست و باعث جلوگيرى از درگيريهاى نظامى و خشونت دشمن می‌گردد.
اشکال
برخی ملحدان با بی توجهی به فلسفه تشریع جهاد و نادیده گرفتن آیات مربوط به آن، تحلیلی نادرست از این حکم الهی ارائه کردند و مدعی شدند که جهاد به ثروت اندوزی و تربیت افراد خلافکار کمک می‌کند. دلیل آنها، حدیثی از خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) است که فرمود:«ألزِموا الجهادَ تَصحّوا و تَستَغنوا؛[4] جهاد كنيد تا سالم باشيد و بى نياز شويد.» همچنین رفتار نادرست برخی مسلمان‌نماها مثل خالد بن ولید در میدان جنگ و جهاد را شاهد بر مدعای خویش قرار داده‌اند.
پاسخ
مراجعه و دقت در منابع قرآنی و تاریخی، نادرستی ادعای ناقدان ملحد را به روشنی مشخص خواهد کرد که ضمن چند پاسخ به آنها اشاره می‌شود:
1. در قرآن کریم به این نکته مهم اشاره شده که هنگام دستور به جهاد، بعضی از مسلمانان منافق و ثروتمند نزد خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) آمده و از ایشان برای حاضر نشدن در میدان جهاد اجازه می‌گرفتند:
الف- «وَ إِذا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَ جاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُولُوا الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَ قالُوا ذَرْنا نَكُنْ مَعَ الْقاعِدين؛[5] هر گاه سوره‌اى فرود آيد كه به خدا ايمان آوريد و با فرستاده او به جهاد برويد، مالداران ايشان از تو رخصت می‌جويند و مي‌گويند: ما را بگذار تا با خانه‌نشينان ناتوان بر جنگ بمانيم.» معناى آيه اين است كه هرگاه فرمان جهاد همراه پيامبر نازل می‌شود، برخى منافقان به رغم برخوردارى از قدرت و توانايى حضور در جهاد، از پيامبر اجازه می‌خواهند كه بمانند و به جهاد نروند.
ب- «إِنَّمَا السَّبيلُ عَلَى الَّذينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِياءُ؛[6] كيفر و مؤاخذه در انتظار كسانى است كه در عين توانگرى، از تو براى ترك جهاد رخصت مى خواهند.» این آیه نشان می‌دهد که برخی منافقان ثروتمند و راحت‌طلب برای رویگردانی از جهاد تلاش می‌کردند.
این دو آیه به خوبی نشان می‌دهد که ثروت و توانمندى یکی از زمينه‌هاى راحت‌طلبى و رويگردانى از جهاد است؛ زيرا در حالى كه تهيدستان از نداشتن مركب براى حضور در جنگ اشك می‌ريختند، ثروتمندان منافق در پى كسب اجازه براى نرفتن بودند. حال آنکه، اگر جهاد برای ثروت اندوزی بود، این همه تلاش برای شرکت نکردن در جهاد، اصلا منطقی و عقلائی نبود و اتفاقا این افراد ثروتمند باید در صف اول شرکت در جهاد می‌بودند که چنین نبود.
2. معتقدیم که رهبران واقعی امت اسلامی، باید معصوم باشند تا بیشترین اعتماد از سوی مردم به آنها و تبعیت از فرامین آنها حاصل شود. وقتی در مورد جهاد به سخنان اهل بیت (علیهم السلام) رجوع می‌کنیم، آنها به صراحت، به این نکته اشاره کرده‌اند که انگيزه جهاد در اسلام، الهى است نه قدرت‌طلبى و فزون خواهى. هدف از جهاد و مبارزه در اسلام، رقابت در به دست گرفتن حكومت نيست. همچنین به دست آوردن غنايم و ثروت و سرزمين ديگران، از اهداف جهاد به شمار نمی‌رود. امیرالمومنین علی بن ابی طالب (علیهما السلام) فرمودند: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَام؛[7] خدايا! تو خود مى دانى كه هدف ما، رقابت براى به دست گرفتن قدرت و نيز خواستارى فزونى مال دنيا نبود.»
3. هرچند خداوند اراده فرموده که انسان مسیر سرنوشت خویش را آزادانه و با اختیار انتخاب کند و هیچ اجباری برای حق گزینی نیست، اما متاسفانه برخی اطرافیان غیر معصوم پیامبر معظم اسلام (صلی الله علیه و آله) چه هنگام حیات ایشان و چه پس از آن، با رفتارهای ناشایست، مایه آبروریزی مسلمانان و ایجاد شک و شبهه نسبت به اسلام عزیز شدند. یکی از این افراد، خالد بن ولید است. وی به ظاهر مسلمان بود اما جنایات او چنان زیاد است که مجالی برای بازگویی آنها نیست. اما این مطلب مسلم است که خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) از رفتار او رضایت نداشتند. برای نمونه، پس از جریان فتح مکه، پیغمبر اکرم برای دعوت قبائل اطراف مکه، گروه‌های مختلف را اعزام می‌کردند. خالد بن ولید برای دعوت قبیله «بنى جذيمه» مامور شد. اما او از این قبیله، به دلیل یک خصومت شخصی، کینه به دل داشت و این فرصت را غنیمت شمرد و بسیاری از افراد این قبیله را از دم تیغ گذراند. این خبر خاتم الانبیاء را به شدت ناراحت کرد به طوری که دست به آسمان برداشت و فرمود: اللَّهُمَّ إِنِّي أَبْرَأُ إِلَيْكَ مِمَّا فَعَلَهُ خَالِدٌ؛ پروردگارا من از اعمال خالد بیزاری می‌جویم. سپس ایشان گریه کردند و برای دلجویی از آن قبیله، امیرالمومنین (علیه السلام) را راهی کردند. طبیعی است رفتار چنین افرادی نمی‌تواند شاهدی برای نقد احکام شریعت اسلامی باشد بلکه او نیز مانند بسیاری از افراد خطاکار، مسیر باطل را انتخاب کرد.[8]
نتیجه
هدف و منظور از تشريع جهاد در اسلام، سلطه پیدا کردن دين الهى در عالم است كه مايه صلاح دنيا و آخرت مردم می‌باشد نه اینكه صرفاً مسلمانان بر ساير مردم تسلط پيدا كرده و ثروت اندوزی کنند که اگر چنین بود افراد ثروتمند برای فرار از جهاد تلاش نمی‌کردند.
پی نوشت
[1]. نجفی، جواهر الكلام، ج21، ص: 3.
[2]. سبزواری، مهذب الأحكام، ج15، ص: 77.
[3]. انفال/61.
[4]. نهج الفصاحة، حدیث 483.
[5]. توبه/86.
[6]. توبه/93.
[7]. نهج البلاغة، خطبه 131.
[8]. ابن هشام، السيرة النبوية، ج2، ص: 429.
هدف و منظور از تشريع جهاد در اسلام، سلطه پیدا کردن دين الهى در عالم است كه مايه صلاح دنيا و آخرت مردم می‌باشد، نه اینكه صرفاً مسلمانان بر ساير مردم تسلط پيدا كرده و ثروت اندوزی کنند که اگر چنین بود، افراد ثروتمند برای فرار از جهاد تلاش نمی‌کردند.