خانواده دینی خانواده ای است که بر اساس آنچه که آموزه های دینی برای یک زندگی سالم ومؤفق در زندگی در نظر گرفته است، اعضای خانواده با عمل به دستورات دینی، می توانند به نیازهای مادی و معنوی در خانواده برسند. دین اسلام برای همه ابعاد زندگی بشر برنامه ای کامل بیان کرده است. امر تربیت در خانواده، چگونگی رفتار با همدیگر، یکی از امور مهمی است که دین اسلام بر آن پرداخته است که براساس عمل به آن انسان ها بتوانند به سعادت دنیا و آخرت برسند. و در این میان دین اسلام الگوی مناسبی برای زندگی سالم وموفق بیان می کند. که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نمونه ای از انسان کامل را برای زندگی سالم و موفق می باشد که به آن اشاره می فرماید: «لَّقَد كَانَ لَكُم فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَة لِّمَن كَانَ يَرجُواْ ٱللَّهَ وَٱليَوم ٱلأخر؛[1]يقيناً براى شما در [روش و رفتار] پيامبر خدا الگوى نيكويى است براى كسى كه همواره به خدا و روز قيامت اميد دارد» در اینحا به سه شاخصه مهم تربیت دیبی درخانواده اشاره می کنیم:
مدیریت خانه
یکی از ملزومات موفقیت در خانواده مدیریت صحیح اعضای خانواده است، پدر نقش مدیر در خانه دارد که خداوند متعال این وظیفه را برعهده وی قرار داده است و می فرماید: «الرِّ‌جَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ[2]مردان، سرپرست زنانند» پدر با مدیریت صحیح می تواند خانواده را از تلاطم و مشکلات زندگی با تأسی از اهلبیت(علیهم السلام) به خوبی عبور دهد. یکی از امورمدیریت صحیح در خانه تقسیم کار براساس استعداد افراد است؛ تقسیم کارباید براساس استعداد و توانایی افراد درخانه باشد. خانواده حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) بهترین الگو برای یک خانواده دینی است. از این جهت که وقتی حضرت زهرا (سلام الله وعلیها) از سختی کار در خانه به پیامبر(صلی الله وعلیه و اله) شکایت کردند؛ پیامبر اکرم (صلی الله وعلیه و اله) پیشنهاد دادند به دخترش فاطمه (سلام الله وعلیها) برای سهولت در زندگی کارهای منزل را بین خود تقسیم کنند، امیرالمؤمنین و حضرت زهرا (علیهم السلام) این تقسیم کاررا به بهترین شکل صورت دادند؛ به این صورت که تدبیر کارهای منزل بر عهده ی زهرا(سلام الله وعلیها) و اداره ی بیرون منزل بر دوش علی(علیه السلام) قرار گرفت. آن هنگام فاطمه(سلام الله علیها) خوشحالی و رضایت خود را این گونه ابراز داشت: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه مسرور و خوشحال شدم؛ چرا که رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است بازداشت».[3]
بنابراین والدین با مدیریت صحیح در خانه، می توانند کارهای مربوط به خانه و تربیت فرزندان را به درستی انجام دهند؛ چه بسا با مدیریت صحیح است که می توان بسیاری از ناهنجاری ها و اختلافات بین اعضای خانواده جلوگیری کرد.
محبت واحترام
ابراز محبت و احترام در خانواده به عنوان یکی از شالوده های اساسی زندگی زناشویی است که استحکام خانواده براساس آن شکل می گیرد؛ قرآن کریم به محبت درزندگی اشاره می فرماید: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً؛[4] يکی از نشانه هاى خدا اين است كه از جنس خودتان همسرانى براى شما آفريد تا در كنار آنها آرامش بيابيد در ميان شما مودت و رحمت آفريد.» در امر تربیت فرزندان، محبت کردن واحترام به آنها دواصل مهمی هستند که باید والدین به آن توجه داشته باشند؛ از این جهت است که محبت کردن به فرزندان علاقه ای بین والدین و فرزندان ایجاد می کند که می تواند در تربیت و اطاعت پذیری آنها تأثیر مهمی داشته باشد. پیامبر گرامی (صلی الله وعلیه و اله وسلم) نسبت به فرزندان توصیه می کردند: آنها را ببوسید ومورد احترام وتکریم قرار دهید، در حدیثی به این موضوع اشاره می فرمایند؛« اَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا اَدبَهُمْ یغْفَرْ لَکُم؛[5] به فرزندان خود احترام بگذارید و آنها را نیکو تربیت کنید تا بخشیده شوید». از این جهت است احترام گذاشتن به فرزندان و به رسمیت شناختن فرزندان در تربیت آنها تأثیر مستقیمی دارد. اساساً کودک بویژه نوجوان اگر به آنها احترام نشود نمی توان در تربیت آنها موفق بود. چه بسا بسیاری از دختران و پسرانی که از خانه بریدند و مشکلات اخلاقی، اعتیاد و انحرافات دینی پیدا کردند؛ از کمبود محبت و احترام در خانواده نشئت می گیرد، بنابراین والدین بایستی به مسأله محبت واحترام در امر تربیت فرزنذان اهمیت ویژه ای قائل شوند.
تربیت نسل شایسته
هدف دین اسلام از تربیت نسل شایسته(صالح) چیست؟
یکی از اهداف تشکیل خانواده وازدواج تربیت نسل شایسته برای جامعه دینی است. قرآن کریم نسل شایسته را فرزند صالح می داند، در سیره بزرگان دین نیز است که از خداوند طلب فرزند صالح می کردند. حضرت زکریا (علیه السلام) از خداوند فرزند نیکو می خواهد که قرآن به آن اشاره می فرماید: «ربِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْک ذُرِّیةً طَیبَةً إِنَّک سَمِیعُ اَلدُّعاءِ؛[6] ای پروردگار من! مرا از سوی خود فرزندی نیکو عطا کن، یقیناً تو شنوای دعایی» آنچه که مورد تأکید اسلام است؛ علاوه برازدیاد فرزند، تربیت فرزند صالح است که جامعه ی اسلامی به آن نیاز دارد. فرزند شایسته علاوه براینکه می تواند دراین دنیا کمک کار و الدین باشند بعد از مرگ نیز می تواند از ثواب اعمال حسنه ی خویش والدین را در عالم برزخ بهره مند سازند. حال سوال این است که هدف از تربیت فرزند شایسته در اسلام چیست؟ با توجه به سیره بزرگان دین هدف از تربیت فرزند صالح رسیدن به مقام عبودیت وکمال می باشد. فرزند صالح مانند درخت مثمری است که علاوه براینکه جامعه اسلامی از منافع آن بهره مند می شود؛ می تواند برای والدین خویش بعد از مرگ صدقه ی جاریه ای باشد که با هر عمل حسنه ای که انجام بدهد والدین از ثواب آن در برزخ بهره مند شوند.
پی نوشت:
[1] سوره احزاب، آیه21.
[2]سوره نساء آیه 34.
[3]بحارالانوار، ج 43 ص 81ح1.
[4] سوره روم، آیه 21.
[5] بحارالانوار، ج 104ص 95ح44.
[6]سوره مبارکه آل عمران آیه 38.
اسلام برای تربیت فرزند اهمیت ویژه ای قائل است. بنابراین خانواده بایستی از بدو تولد برای رشد و شکوفایی فرزند برنامه مدونی داشته باشد. ما در این نوشته به سه شاخصه ی مهم درتربیت فرزند؛(مدیریت خانه، محبت و احترام، تربیت نسل شایسته) اشاره می کنیم.