ولایت تکوینی ائمه در طول ولایت الهی است و موجب شرک ربوبی نمی شود.
دقت در آیات قرآن و فهم ارتباط بین آن ها خیلی از مشکلات علمی و عقیدتی را حل می نماید، ولی با این حال عده ای که شعار «حسبنا کتاب الله» دارند، کلماتی مانند: ولایت تکوینی منافات با توحید ربوبی خدا دارد و شرک است را بیان می کنند. بررسی آیات قرآن و فهم آن ها نشان می دهد که این گونه افراد حتی قرآن را نیز نفهمیده اند.
مساله ولایت یکی از شاخه های توحید شمرده می شود و اعتقاد به ولایت تکوینی اولیاء الهی توحید ربوبی را مورد نقض قرار نمی دهد.
معانی ولایت
ولایت بر حسب متعلق خودش به دو نوع تقسیم می شود:
1. ولایت تکوینی: قدرت تصرف در شئون کون و تکوین یعنی سرپرستی موجودات جهان و عالم خارج و قدرت تصرف در آن ها.
2. ولایت تشریعی: قدرت تصرف در وضع قانون ویا برداشتن و تغییر و تبدیل آن.
اگر متعلق ولایت، امر تشریعی باشد ولایت در تشریع است و اگر امر تکوینی باشد ولایت در تکوین است.[1]
اقسام ولایت در قرآن
ولایت در آیات قرآن در سه دسته قرار دارد:
1. آیاتی که ولایت را فقط برای خدا اثبات می نماید:«أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ؛[2] آیا آنها غیر از خدا را ولیّ خود برگزیدند؟! در حالی که «ولیّ» فقط خداوند است.»
2. آیاتی که ولایت را از غیر خدا سلب می کند:«وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ؛[3] جز خدا، سرپرست و ياورى براى شما نيست.»
3. آیاتی که غیر از خدا، ولایت را برای رسول و اولی الامر نیز ثابت می کند:«أَطِیعُوا اللهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأَمْرِ مِنْکمْ؛[4] اطاعت کنید خدا را واطاعت کنید پیغمبر و اولی الامر از خودتان را.»
حال این سوال پیش می آید که جمع بین آیات چگونه می باشد؟
پاسخ این گونه است که ولایت منحصر در خداست و ولایت رسول و اولی الامر در طول ولایت خداوند است نه در عرض ولایت خدا و ولایتی که در آیه از غیر خدا سلب شده است ولایت در عرض و مستقل از ولایت الله است در حالی‌که ولایت رسول و اولی الامر مظهر و نشانه ولایت الهی هست.[5]
توحید ربوبی
توحید ربوبی نیز مانند ولایت به دو قسم تقسیم می شود:
توحید ربوبی تکوینی: نظام عالم در همه زمان ها تحت تدبیر حکیمانه خداوند است.
توحید ربوبی تشریعی: یعنی خداوند هیچ شریکی در مکلف کردن بندگان و تدبیر عالم ندارد.[6]
توحید ربوبی در قرآن
توحید ربوبی در قرآن به دوصورت بیان شده است:
1. آیاتی که ربوبیت را مختص خدا می دانند مانند:«سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ القَمَرَ كُلاٌ يَجْرِي لأَجَلٍ مُسَمّيً يُدَبّرُ الأَمْرَ؛[7] خورشید و ماه را مسخّر ساخت، که هرکدام تا زمان معیّنى حرکت دارند. کارها را او تدبیر مى‌کند.»
2.آیاتی که بیان می کند خداوند تدبیر بعضی از امور را به دیگران واگذار کرده است: «فَالمُدَبِّراتِ أَمْراً؛[8] سپس سوگند به ملائکه ای که امور را تدبیر می کنند.»
جمع بین این آیات نیز این گونه است که ربوبیت خداوند مستقل است و ربوبیت سایرین به اجازه خداوند است و به معنای مظهر تدبیر خداوند است نه این که به معنای تفویض امور به آن ها باشد.[9]
از مطالب بیان شده به این نتیجه می رسیم که ولایت تکوینی در تکامل با توحید ربوبی قرار دارد و ولایت تکوینی توسط خداوند برای عده ای_رسول و اولی الامر_قرار داده شده است و اصلا شرک ربوبی نیست. همچنین به این نتیجه می رسیم برای این که دچار انحراف نشویم باید آیات قرآن را به صورت یکپارچه ببینیم نه به صرف یک تعارض ابتدائی بگوییم فلان گروه از مسلمانان مشرک هستند.
پی نوشت
[1] توحید در قرآن، ص433.
[2] سوره شوری، آیه9.
[3] سوره بقره، آیه107.
[4] سوره نسا، آیه59.
[5] توحید در قرآن، ص437.
[6] توحید در قرآن، ص426.
[7] سوره رعد، آیه2.
[8] سوره نازعات، آیه5.
[9] توحید در قرآن، ص430.
آیات قرآن یکدیگر را تفسیر می‌نمایند. برای رسیدن به یک اندیشه و یک اعتقاد درست حداقل باید قرآن را یک پارچه دید و به صورت دید گسترده حکم نمود. حکم براساس چند آیه از قرآن نشانه فهم ناقص از آن است.