علم همانند سنگ گران‌بهایی می باشد که دانشجویان و پویندگان راه علم ارزش آن را می دانند و در سایه علم هست که یک جامعه، پویایی خود را حفط می نماید.
یک دانشجو باید بداند که نگاه اسلام به جایگاه او یک نگاه رفیع و ارزشمند است. دین اسلام برای کسب علم و دانش توصیه‌های فراوانی دارد؛ به عنوان نمونه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله طلب علم و دانش را بر مسلمانان لازم دانسته و فرموده است: «اُطلُبوا العِلمَ و لَو بِالصِّینِ فإنَ طَلَبَ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ؛[1] دانش را فرا گیرید، گرچه در چین باشد؛ زیرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است.»
برخلاف ادعای دشمنان، مبنی بر مخالفت اسلام با مقوله علم و علم آموزی، روایت فوق گویای این مطلب می باشد که در علم آموزی از هیچ حیثی مانند: مکان، زمان و جنسیت محدودیتی وجود ندارد؛ به این معنا که بین زن و مرد فرقی در فراگیری دانش نیست و مسئله جنسیتی نمی‌تواند مانع از کسب علم و دانش شود: چنانکه نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَة؛[2] کسب علم و دانش بر هر زن و مرد مسلمان واجب است.»
دانشجو نیز مانند مجاهد در راه خدا می باشد و هر دانشجو در هر زمینه ای که باشد را شامل می شود به عنوان مثال دانشجوی پزشکی اگر هدفش از آموزش علم و دانش رفع نیازهای مردم در جامعه اسلامی بوده و در جهت رضایت الهی کار کند، نیز مجاهد حساب می گردد.[3]
اهمیت علم در اسلام
در اهمیت علم آموزی در اسلام همین بس که از همان لحظات آغازین بعثت، وحی با کلمه «إقرأ؛ بخوان» شروع شد و در جای جای قرآن و سنت به آن پرداخته شده است به گونه ای که حضرت رسول صلى الله علیه و آله خطاب به اسیران مى فرمودند: اگر هر اسیرى ده مسلمان را تعلیم دهد، آزاد است. این نشان دهنده اهمیّت علم و دانش است.[4]
علم آموزی در جوانی
اسلام با این که هیچ محدودیتی برای علم آموزی قائل نشده است و شعار آن «زگهواره تا گور دانش بجوی» می باشد؛ ولی بهترین زمان را برای علم آموزی دوران جوانی می داند و در این باره رسول گرامی اسلام می فرماید:«آن كه در جوانى دانش بياموزد، آموخته اش مانند نقش بر سنگ است و آن كه در بزرگ سالى بياموزد، مانند نوشتن بر روى آب باشد.»[5]
فوائدی هم در این راستا برای جوان دانشجو ذکر شده است که توجه به آنها توسط دانشجویان باعث ایجاد انگیزه بیش از پیش در راه کسب علم و دانش خواهد شد. امام باقر عليه السلام می فرماید: پدرم؛ زين العابدين عليه السلام، هر گاه به جوانانى كه دانش مى اندوختند، مى نگريست، آنان را به نزد خود می‌خواند و مى فرمود: «آفرين بر شما كه امانت هاى دانش هستید و به زودى شما كم سالان جامعه، بزرگان جامعه اى ديگر مى شويد.»[6]
جایگاه سوال در روایات
دانشجویان عزیز باید بدانند پرسش وسیله ای برای دستیابی دانشجو به علم استاد می باشد و باید دانست که طبق روایات اسلامی، سؤال کننده، پاسخ دهنده، شنونده و دوستداران ایشان به خاطر پرسش، از ثواب برخوردار می شوند. امام رضا علیه السلام در این باره می فرمایند: «دانش، گنجینه هایی است که کلید آن پرسش است. بنابراین سؤال کنید تا خدا شما را مورد رحمت قرار دهد؛ زیرا در رابطه با دانش به چهار کس پاداش می دهند: به سؤال کننده، آموزگار، شنونده و دوستدار آنان.»[7]
برتری علم بر ثروت
با این که بیشتر مردم به دنبال ثروت می روند اما با توجه به روایات علم آموزی، کسب علم و دانش از جهات مختلف نسبت به ثروت اندوزی برتری دارد و ثروتمند هرگز نمی تواند آن امتیاز ها را داشته باشد:
1. علم میراث پیامبران بوده اما مال میراث فراعنه است.
2. علم با بذل، کاهش نمی یابد، اما مال با هزینه کردن کاهش می یابد.
3. مال به نگهبان نیاز دارد، اما علم صاحب خویش را حفظ می کند.
4. علم در کفن داخل می شود، اما مال باقی نمی ماند.
5. مال برای مؤمن و کافر است ولی علم فقط برای مؤمن حاصل می شود.
6. همه ی مردم در امور دین خود به عالم نیاز دارند، اما به صاحب مال نیاز ندارند.
7. علم برای عبور از پل صراط به انسان قدرت می دهد، اما مال مانع عبور وی از روی پل صراط می شود.[8]
تلاش بیشتر، محبوبیت بیشتر
بدیهی است افراط و زیاده روی از حد در هر چیزی ناپسند است؛ مگر در علم آموزی. علم حد ندارد و هیچ گاه نمی‌توان به نهایت و پایان علم دست یافت، مگر این که علم حرام باشد و این به جهت نوع علم است نه آموزنده. در نتیجه دانشجویان گرامی نباید در راه رسالت خود، هرگز احساس خستگی و ملالت کنند چرا که رسول خدا می فرماید: «أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛[9] آگاه باشید که خداوند کسانی که بیش از حد طلب علم می‌کنند را دوست دارد.
بنابراین به هر مقدار که انسان علم آموزی نماید، محبوب خداوند است، ولی قطعا کسانی که تلاش بیشتری در این مسیر دارند، محبوب‌ترند.
نیت در علم آموزی
انسان در هر کاری که انجام می دهد باید نیتی الهی داشته باشد. علم آموزی نیز از این امر مستثنی نمی باشد و شخص دانشجو باید در طلب علم و همچنین در یاد دادن آن به دیگران نیت الهی داشته باشد و امام صادق علیه السلام در بزرگداشت چنین شخصی فرموده اند:
«مَن تَعَلَّمَ العِلمَ وعَمِلَ بِهِ وعَلَّمَ لِلّهِ دُعِىَ فى مَلَكُوتِ السَّماواتِ عَظيما فَقيلَ: تَعَلَّمَ لِلّهِ و عَمِلَ لِلّهِ و عَلَّمَ لِلّهِ؛[10]هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش دهد، در ملكوت آسمان‌ها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.»
از مطالب یاد شده به این نتیجه می رسیم که نه تنها اسلام با علم آموزی مخالف نیست بلکه مقوله علم و علم آموزی در اسلام از جایگاه والایی برخوردار است به ویژه این که در سنین جوانی باشد. دانشجویان باید این آموزه ها را در نظر بگیرند تا جایگاه و ثوابی که برای عالمان در نظر گرفته شده است به آن ها نیز اعطا گردد.
پی نوشت
[1] الذریعه، ج2، ص 389.
[2] بحار الأنوار، ج67، ص68.
[3] مجموعه آثار شهید مطهری، ج23، ص585.
[4] سیره حلبى، ج3، ص 204.
[5] النوادر راوندي، ص132، ح169.
[6] الدر النظيم في مناقب الأئمّة الله، ص587.
[7] عیون اخبار الرضا، ج2، ص2.
[8] بحار الانوار، ج1، ص185.
[9] بحارالأنوار، ج1، ص172.
[10] الذریعه، ج1، ص56.
علم از جایگاه ویژه ای بر خوردار است؛ زیرا علم به زندگی انسان معنا می دهد. علم همانند چراغ راهی می باشد که همگان از آن نفع می‌برند، از این رو رسول خدا فرمودند: علم؛ نور است، خداوند آن را در قلب کسی که می خواهد قرار می دهد.