انگیزه سازی مداوم؛ انجام عبادات واجب و مستحبی؛ و حفظ نشاط و سلامتی جسمی سه شاخص تعیین کننده در تقسیم اوقات شبانه روز در ماه مبارک رمضان برای برنامه ریزی صحیح و قابل اجرا با هدف استفاده حداکثری از برترین ماه سال و سفره یک ماهه میهمانی خدای متعال است.
ماه مبارک رمضان بهترین ماه سال و شب قدری که در آن قرار دارد برتر از هزار ماه است.[1] از جمله مهمترین آفات استفاده از این ماه پر ارزش آن است که بدون برنامه ریزی و آمادگی قبلی وارد این ماه بشویم. این مسأله باعث می شود بدون استفاده مناسب از آن، گرفتار گذر سریع و حسرت آفرین آن شویم. برای حل این مسأله لازم است به بررسی بهترین نوع استفاده از آن بپردازیم.
عوامل مؤثر در استفاده از ماه مبارک رمضان
آمادگی روحی
مهمترین عامل برای استفاده بهتر از ماه مبارک رمضان، آمادگی و نشاط روحی و همّت قوی و بلندنظرانه نسبت به مهمانی خداست.
همت انسان در مورد مسائل پیرامون خود رابطه ای مستقیم با فهم ارزش و اهمیت آنها دارد. بر این اساس، تا زمانی که ما نسبت به ماه مبارک و فوق العاده رمضان اطلاعات و معرفت درستی نداریم طبیعی است که نسبت به آن جدیت خاصی نداشته باشیم. اگر چه سخن در این باره فراوان است اما تأمل و تدبر، اهمیت بیشتری دارد؛ از این رو، به گوشه ای از اهمیت این ماه عزیز اشاره می کنیم.
ارزش فوق العاده ماه مبارک رمضان
باز شدن درهای بهشت از شب اول ماه رمضان و باز ماندن تا شب آخر[2]؛ بسته شدن درهای جهنم از ابتدا تا انتهای ماه رمضان[3]؛ در بند و زنجیر شدن شیاطین (برای اینکه نتوانند روزه بندگان را خراب کنند)[4]؛ ابتدایش رحمت، وسطش آمرزش و پایانش آزادی از آتش دوزخ[5]؛ وجود شب قدر در این ماه؛ و... بازتاب تنها گوشه ای از ارزش فوق العاده فرصت ماه ضیافت الهی است.
زمانی برای یادگیری، تذکر و تفکر
با توجه به خطر فراموشی و غفلت از این معارف، مرور و تأمل در این عبارات انگیزشی و روایات مربوط به فضائل و برکات ماه مبارک رمضان به علاوه تأمل و تدبّر در آنها، باید بخشی از زمان هر روز انسان را به خود اختصاص دهد؛ چراکه این بخش، تأمین کننده انگیزه و انرژی روحی برای انجام اعمال و عبادات این ماه شریف است.
این امر، از طریق گوش سپردن به سخنرانی های دینی، تدبر در آیات قرآن و روایات، مطالعه کتب هدایتبخش و آموزشی دینی، قابل تحقق است. به هر حال، ماه مبارک رمضان، به عنوان قطعه ای از عمر انسان و از جنس «زمان» است؛ از این رو نمی توان نسبت به برنامه ریزی برای ساعات و لحظات آن بی تفاوت بود.
زمان عبادت و مناجات
علاوه بر عبادت هاى معمول در طول سال، روزه گرفتن و عبادات مستحبی مانند: تلاوت قرآن، خواندن دعاهاى ماه رمضان، احسان و... مورد تأکید قرار گرفته است و باید برای هر یک از آنها زمانی اختصاص یابد.
زمان استراحت
تغییر از برنامه معمول طول سال به برنامه متناسب با ماه مبارک رمضان مستلزم مهارتی است که نشاط جسمی و روحی شخص را حفظ کند. تنظیم چرخه خواب و انجام استراحت کافی، مهمترین عامل موفقیت در عبادتهای روزه داران است. راهکار کلی آن است که هر قسمت از زمان را که در ماه مبارک رمضان خلاف معمول طول سال بیدار می مانید، طی ساعات دیگر جبران کنید تا نیاز به استراحت را تأمین کرده باشید.
زیباترین سخن در رابطه با تنظیم استراحت و تغذیه در ماه مبارک رمضان این عبارت از رسول خدا صلّی الله علیه و آله است که می فرمایند: «تَعَاوَنُوا بِأَكْلِ اَلسَّحُورِ عَلَى صِيَامِ اَلنَّهَارِ وَ بِالنَّوْمِ عِنْدَ اَلْقَيْلُولَةِ عَلَى قِيَامِ اَللَّيْلِ؛[6] روزه گرفتن در طول روز را با خوردن سحری کمک کنید؛ و بیدار شدن برای عبادت شبانه و شب زنده‌داری را با خواب قیلوله، کمک کنید.»
پی نوشت
[1] سوره قدر، آیه3
[2] عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج1، ص: 296
[3] همان
[4] «أوحى الله إلى جبريل يا جبريل اهبط إلى الأرض فغل مردة الشياطين وعتاة الجن حتى لا يفسدوا على عبادي صومهم» كنز العمال (المتقي الهندي)، جلد : 8، صفحه : 473
[5] الكافي (ط - الإسلامية)، ج4، ص: 67
[6] من لا يحضره الفقيه، ج2، ص: 136
ناب و منحصر به فرد بودن فرصت ماه مبارک رمضان، بازگوی ضرورت برنامه ریزی و آمادگی قبل و حین این ماه برای استفاده حداکثری از آن است.