آموزه بدا، یک امر حقیقی و از اعتقادات مسلم شیعیان است و هیچ منافاتی با علم الهی ندارد؛ زیرا به معنای ظاهر شدن امری است که در برهه‌ای از زمان، بر مردم (نه بر خدا) مخفی بوده است.
بداء، یکی از آموزه‌هایی است که شیعه به آن اعتقاد دارد و می‌توان گفت از سنت‌های الهی در موارد مختلف است؛ زیرا گاه خداوند متعال برای امتحان و آزمایش بندگان از آن استفاده می‌کند.
آموزه بداء، در لغت به معنای ظاهر شدن،[1] تغییر در قصد و رأی،[2] علم پیدا کردن به چیزی بعد از ندانستن،[3] آمده است. این کلمه در قرآن کریم نیز به همین معنا به کار رفته است.[4]
بداء در اصطلاح به معنای ظاهر شدن امر یا چیزی است که از طرف خدا پنهان بوده؛ به عبارت دیگر، ظاهر شدن چیزی بر خلاف آن چیزی که به طور معمول مردم منتظر آن بودند. بدا در مورد خدا هرگز ناشی از جهل و عجز، یا محدویت در توانایی خداوند نیست.[5]
امتناع بدا در امامت و نبوت
در امامت و نبوت؛ حتی در ایمان مومن، هرگز بدا صورت نمی‌گیرد، علاوه بر دلیل عقلی، روایاتی نیز بر آن دلالت دارد.[6] بنابراین اگر روایتی از بدا سخن می‌گوید، به یقین به جهت دیگری اشاره دارد. برای مثال می‌توان به جریان اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام اشاره کرد.
امام صادق علیه السلام درباره اسماعیل فرزندش فرمودند: «مَا بَدَا لِلَّهِ بَدَاءٌ أَعْظَمُ مِنْ بَدَاءٍ بَدَا لَهُ فِي إِسْمَاعِيلَ ابْنِي؛[7] برای خدا در چيزی بدا واقع نشد، مثل بدايی كه برای او در مورد اسماعيل فرزندم واقع شد.»
از مجموع روایات چنین استنباط کرده‌اند که مراد امام صادق علیه السلام این است که خدای متعال قتل (کشته شدن) را برای اسماعيل مقدر كرده بود؛ ولی به خاطر دعای امام صادق علیه السلام، خداوند اين تقدير را برای اسماعیل عوض کرد، بنابراین اسماعيل به مرگ طبيعی از دنيا رفت.[8]
حکمت وجود بدا
علاوه بر این که بدا، مورد تائید قرآن کریم است، در طول تاریخ نیز موارد زیادی از آن ها دیده شده است، پس بدا یک امر حقیقی است و دارای حکمت‌هایی است، از جمله:
یک. امتحان و آزمایش مردم.
دو. حفظ جان امام یا شخص دیگر.
سه. آماده نبودن شرائط اظهار حق.
چهار. عدم پذیرش از سوی مردم.[9]
بنابراین بدا یکی از آموزه های دین و از اعتقادات شیعه است و در طول تاریخ، در موارد متعددی اتفاق افتاده است.
پی نوشت:
[1]. کتاب العین، فراهیدی، ج8، ص83.
[2]. معجم مقائیس اللغه، ابن فارس، ج1، ص212.
[3]. نهایه، ابن اثیر، ج1، ص109.
[4]. سوره زمر، آیه47.
[5]. رک، تصحیح الاعتقاد، مفید، ص۶۵-۶۷؛ الاعتقادات، صدوق، ص41.
[6]. فصول المختاره، مفید، ص309.
[7]. اصول الستة عشر، محمودی، ص196.
[8]. دفاع عن التشيع، سید نذیر، ص219.
[9]. رک، کشف الاسرار، امام خمینی، ص97-101.
یکی از اعتقادات شیعیان، مساله بدا است. این امر مورد تائید قرآن کریم بوده و نه تنها منافاتی با علم الهی ندارد؛ بلکه حکمت‌هایی از جمله: امتحان و آزمایش، حفظ جان معصوم، عدم پذیرش مردم و... را نیز در بر دارد.