در یکی از سایت های اهل سنت دلائلی از قرآن مبنی بر جواز رویت خدا آورده بود، که در این پست به نقد این ادعا می پردازیم.
این سنی گفته بود در قرآن آمده است:
وَ لَمَّا جاءَ مُوسی لِمیقاتِنا وَ كَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِّ أَرِنی أَنْظُرْ إِلَیكَ قالَ لَنْ تَرانی وَ لكِنِ انْظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَرانی فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً؛ و هنگامی كه موسی به میعادگاه ما آمد، و پروردگارش با او سخن گفت، عرض كرد: «پروردگارا! خودت را به من نشان ده، تا تو را ببینم!» گفت: «هرگز مرا نخواهی دید! ولی به كوه بنگر، اگر در جای خود ثابت ماند، مرا خواهی دید!» اما هنگامی كه پروردگارش بر كوه جلوه كرد، آن را همسان خاك قرار داد؛ و موسی مدهوش به زمین افتاد. [1]
بعد ادامه داد که با توجه به دلیل زیر رویت خدا امری ممکن است:
امکان ندارد کلیم الله و پیامبرش حضرت موسی و آگاه ترین فرد زمان خود به خداوند، از خداوند چیز محالی را تقاضا کند، پس سؤال و در خواست رؤیت از جانب موسی دال بر این است که رؤیت خداوند امکان دارد.
در پاسخ به این مساله نکاتی را باید عرض کرد:
نکته اول:
با توجه به دیگر آیات قرآن معلوم می شود تقاضای رویت خداوند فقط توسط جاهلان بنی اسرائیل صورت گرفته است، نه حضرت موسی!
در سوره اعراف میخوانیم بعد از تقاضای رویت خداوند موسی علیه السلام عرض كرد: اتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنّا؛ آیا ما را به آنچه بی خردان ما انجام داده اند، (مجازات و) هلاك می كنی؟! [2]
یا می خوانیم که:
یسْئلُكَ اهْلُ الْكِتابِ انْ تُنَزِّلَ عَلَیهِمْ كِتاباً مِنَ السَّماءِ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسی اكْبَرَ مِنْ ذلِكَ فَقالُوا ارِنَا اللَّهَ جَهْرَه فَاخَذَتْهُمُ الصّاعِقَه بِظُلْمِهِمْ؛ و اهل كتاب از تو می خواهند كتابی از آسمان (یكجا) بر آنها نازل كنی؛ (در حالی كه این یك بهانه است؛) آنها از موسی، بزرگتر از این را خواستند، و گفتند: خدا را آشكارا به ما نشان ده! و بخاطر ظلم و ستمشان، صاعقه آنها را فرا گرفت [3]
نکته دوم:
با توجه به آیه که می فرمود:
فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسی صَعِقاً؛ اما هنگامی كه پروردگارش بر كوه جلوه كرد، آن را همسان خاك قرار داد؛ و موسی مدهوش به زمین افتاد. [4]
منظور از تجلی الهی طبق آیات قرآن [5] همان صاعقه است، با توجه به این مطلب وقتی حضرت موسی علیه السلام و بنی اسرائیل توانایی مشاهده صاعقه را ندارند چگونه انتظار دارند ذات بی مثال خدا را مشاهده کنند!
ضمن این که در آیات قرآن می خوانیم که:
لیس کمثله شیء؛ یعنی هیچ چیزی مانند او نیست. [6]
لا تدركه الابصار و هو یدرك الابصار و هو اللطیف الخبیر؛ چشمها او را نمی بینند ولی او همه چشمها را می بیند و او بخشنده و آگاه است» [7]
نکته سوم:
در آیه ای از قرآن می خوانیم که: وَ قالَ الَّذِینَ لا یرْجُوْنَ لِقائَنا لَوْلا انْزِل عَلَینَا الْمَلائكَه اوْ نَرَی رَبَّنا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فی انْفُسِهِمْ وَ عَتَوا عُتُوّاً كَبْیراً؛ و كسانی كه امیدی به دیدار ما ندارند (و رستاخیز را انكار میكنند) گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم خود نمیبینیم؟!» آنها درباره خود تكبّر ورزیدند و طغیان بزرگی كردند! [8]
سیوطی در الدر المنثور می نویسد:
و أخرج ابن المنذر عن ابن عباس فی قوله وَ عَتَوْا عُتُوًّا كَبِیراً قال شده الكفر—منظور از جمله "وَ عَتَوْا عُتُوًّا كَبِیراً" بیان شدت کفر است، یعنی چه کفری از این بالاتر که انسان تقاضا کند خدا را ببیند [9]
با توجه به این آیه، درخواست مشاهده پروردگار تکبر و طغیانی بزرگ است و چه طغیان و تکبری از این بزرگتر كه ذات خدا را همردیف امور جسمانی قرار داد.
پی نوشتها:
[1] سوره اعراف آیه ۱۴۳
[2] آیه ۱۵۵ سوره اعراف
[3] سوره نساء آیه ۱۵۳
[4] سوره اعراف آیه ۱۴۳
[5] سوره بقره آیه ۵۵ و سوره نساء آیه ۱۵۳
[6] سوره شوری آیه ۱۱
[7] سوره انعام آیه ۱۰۳
[8] سوره فرقان آیه 21
[9] الدر المنثور فی تفسیر المأثور،سیوطی ج۵ ص ۶۶