مقایسه اجمالی سفر زیارتی اربعین و سفر حج، گواه بر تفاوت‌های واقعی و میدانی میان این دو سفر است؛ اما نقطه اشتراک این دو سفر، لزوم استفاده از مال حلال برای پرداخت هزینه‌هاست. هیچگاه شریعت اسلامی انفاق مال حرام در راه تقویت دین و زنده نگاه داشتن شعائر، به ویژه اربعین حسینی را تایید نکرده است.
تمام دستگاه‌هاى تبليغاتى بنی‌امیه و حتی برخی حاکمان پس از آن، براى منزوى كردن یاد مظلومیت امام حسین و اهل بیت علیهم‌السلام به کار گرفته شده بود؛ اما همچنان فرزندان معصوم سیدالشهدا با توصیه‌های فراوان، شیعیان را به زیارت قبر مطهر امام حسین علیه‌السلام ترغیب و تشویق می‌کردند. فرمایش گوهربار امام حسن عسکری علیه‌السلام در میان این احادیث نورانی که زیارت اربعین را یکی از نشانه‌های مؤمن معرفی کرده، یکی از دلایل ایجاد موج نوین بیداری اسلامی و راهپیمایی عظیم اربعین است. در حقیقت، پیامی که هرساله از شکوه اربعين به جهان مخابره می‌شود، ضرورت زنده نگاه داشتن ياد و خاطره اهل بیت به ویژه امام حسین علیه‌السلام در مقابل طوفان تبليغات دشمن است.
زیارت اربعین و تدبیر اهل بیت علیهم‌السلام
اهميت زیارت اربعین سیدالشهدا علیه‌السلام از آن روست که به واسطه تدبير الهى خاندان پيامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ياد نهضت حسينى براى هميشه جاودانه گرديد. نقطه آغاز این پاسداشت را می‌توان در شیوه‌های تبیلغی امام سجاد علیه‌السلام و زينب كبرى علیهاالسلام در روزهاى اسارت و سپس در سال‌هاى پس از آن ردیابی کرد؛ چه آنکه اگر تبيين و افشاگرى ایشان پیرامون حقيقت واقعه عاشورا و هدف امام حسين و ظلم دشمن نبود، واقعه عاشورا تا امروز، جوشان و مشتعل باقى نمی‌ماند.
زیارت کربلا و سفر حج در متون دینی
با نگاهی گذرا و مقایسه میان زیارت کربلا و سفر حج می‌توان اهمیت و ارزش بالای زیارت امام حسین را دریافت. مکلف برای رفتن به حج، باید استطاعت و توان مالی داشته باشد؛ در غیر این صورت، تکلیف از او ساقط می‌گردد؛ اما روایت شده شخصی به امام باقر علیه‌السلام عرضه داشت: دوست دارم به زیارت جد شما در کربلا بروم، اما فقیر هستم و توان مالی ندارم. امام فرمودند:«امام حسین بر گردن هر فقیر، حقی دارد و آن اینکه سالی یک بار به زیارت قبرش مشرف شود».[1]
ممکن است برخی افراد از استطاعت مالی برخوردار باشند، اما خوف جان و مسیر داشته باشند. در این صورت وجوب حج ساقط می‌شود؛ اما امام صادق علیه‌السلام در پاسخ به کسی که به دلیل سفر زیارت کربلا، ترس از جانش داشت، فرمود: «برای زیارت کربلا چه ترسی داری که اگر در این مسیر از دنیا رفتی، فرشتگان مقرب خدا در تشییع جنازه‌ات حاضر شده و برایت طلب مغفرت می‌کنند و تا پایان دنیا برای تو زیارت نیابتی اباعبدالله انجام می‌دهند».[2]
مقایسه میدانی میان سفر اربعین و حج
آمارهای سفر زیارتی حج تا پیش از همه‌گیری بیماری کرونا و تغییر اساسی در سبک زندگی انسان‌ها، از حضور جمعیتی بالغ بر 3 میلیون نفر در موسم حج خبر می‌دهند.[3] این آمار در سال‌های پس از کرونا بسیار کاهش پیدا کرد؛ اما از سوی دیگر، آمار رسمی از جمعیت بالغ بر 14 میلیون زائران حسینی در راهپیمایی عظیم اربعین خبر می‌دهد که همگان به مقصد کربلا در حرکت بوده و پس از لبیک گفتن در روز اربعین آنجا را ترک می‌گویند.[4]
هزینه‌های سفر به خانه خدا بسیار زیاد، و تمام آن بر عهده حاجیان است. ازاین‌رو تعداد کسانی که توفیق تشرف به حج پیدا می‌کنند، چندان زیاد نیست؛ اما در سفر زیارتی اربعین، اقشار گوناگون مردم عراق از روزها پیش از اربعین، خود را آماده میزبانی و پذیرایی از زائران امام حسین علیه‌السلام کرده، بدون هیچ منّتی، آن را برای خود افتخار می‌دانند و جالب آنکه در این ایام، هیچ زائری احساس گرسنگی یا کمبود مکان استراحت نمی‌کند. ازاین‌رو بهای وسائل حمل و نقل بین شهری، تنها هزینه‌ای است که زائر حسینی در ایام اربعین بر عهده می‌گیرد.
اهمیت نیت خالص در زیارت اربعین.
احادیث فراوانی پیرامون ارزش هزینه کردن در سفر زیارتی امام حسین علیه‌السلام نقل شده است؛[5] اما دشمنان اهل بیت برای به انحراف کشاندن این هزینه‌ها از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند؛ گاه با ایجاد شایعه و خبرهای ساختگی از هزینه‌های بی‌رویه دولتی در سفر اربعین خبر می‌دهند و گاه منابع مالی این هزینه‌ها را نامشروع توصیف می‌کنند. هرچند این تکاپوی دشمن برای خاموش ساختن نور خدا سرانجام موفقی نخواهد داشت، اما آنچه مسلم و قطعی است، تاکید تعالیم اسلامی بر اخلاص داشتن هرگونه هزینه در راه خداست؛ به گونه‌ای که انسان حلال‌ترین مال خود را در این مسیر انفاق کند. ازاین‌رو امام صادق علیه‌السلام با توبیخ و سرزنش کسی که بخشی از پول دزدی را در راه خدا صدقه می‌داد، به آیه 27 سوره مائده اشاره فرمود: «إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ»؛[6] «فقط خداوند اعمال پرهیزکاران را می‌پذیرد».
پی‌نوشت:
[1]. ابن قولویه، كامل الزيارات، ص294.
[2]. صدوق، الامالی، ص14.
[3]. خبرگزاری فارس، بررسی حج تمتع در نیم قرن اخیر: http://fna.ir/2gjdv.
[4]. شبکه جهانی الکفیل، دراسة علمية بأعداد زائري الأربعين: https://alkafeel.net/news/index?id=26&lang=ar.
[5]. عاملی، وسائل الشيعة، ج14، ص480.
[6]. مجلسی، بحارالأنوار، ج47، ص239.