وحدت، عاملی برای برقراری ارتباط با ادیان دیگر، همدلی با آنها و یک‌صدایی در مقابل دشمن مشترک است؛ هر چند برخی با برداشت‌های انحرافی سعی در خدشه وارد کردن به وحدت هستند.
وحدت یکی از آموزه‌های برگرفته از آیات و روایات است، که در سیره اهل بیت علیهم‌السلام به وفور دیده می‌شود، بنابراین به بررسی مختصر آن پرداخته می‌شود.
معناشناسی وحدت
وحدت از ریشه «وحد» گرفته شده و به معنای انفراد، تنهایی، یکی‌شدن در جنس،[1] گرایش و تمایل به یکدیگر و گردآمدن برای هدف معین،[2] به کار رفته است.
واژه وحدت در بیان قرآن کریم، به نوع انسان، اطلاق شده است، «كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً»؛[3] «مردم، امتى يگانه بودند».
خداوند متعال، دایره وحدت را توسعه داده، خطاب به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، می‌فرماید: «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُم»؛[4] «بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است».
بنابراین وحدت، به معنای نزدیک شدن فرقه‌های توحیدی به یکدیگر، بر اساس مشترکات است، همراه با حفظ ماهیت آنها و آزاد گذاشتن هر فرقه در فروع خاص خود، بدون اینکه نسبت به مختصات فرقه دیگر، حساسیت آشکار نشان داده شود.[5]
نتایج وحدت در جامعه
هر چند یک‌دل کردن مردم، امری سخت و دشوار است؛ ولی وحدت و یک‌دلی در جامعه آثار و نتایج فراوانی دارد که به چند نمونه اشاره می‌شود.
یک. اتحاد و هم‌پیمانی در مقابل دشمن مشترک.
دو. دوری از هر گونه، نزاع و دعوای فرقه‌ای.
سه. بسته‌شدن راه نفوذ دشمنان.
چهار. تفکر و تحقیق، در مورد عقاید خود و دیگران، در فضایی آرام و دور از هرگونه تنش؛ زیرا در سایه نزاع و درگیری، هر کسی بر عقاید خود پافشاری کرده؛ علاوه بر اینکه تعصب، قدرت تحقیق و تفکر را از انسان سلب می‌کند.
صبر از لوازم وحدت
صبر یکی از آموزه‌های اسلام است که کارآیی فراوانی در جاهای مختلف دارد، یکی از کارکردهای صبر، در پدیده وحدت است، به گونه‌ای که وحدت مستلزم صبر و تحمل شده است. امیرالمومنین علیه‌السلام فرمودند: «قَدْ جَرَتْ أُمُورٌ صَبَرْنَا فِيهَا... وَ كَانَ الصَّبْرُ عَلَيْهَا أَمْثَلَ مِنْ أَنْ يَتَفَرَّقَ الْمُسْلِمُونَ وَ تُسْفَكَ دِمَاؤُهُم»؛[6] «پيشآمدهاى زيادى براى ما اتفاق افتاد و ما در برابر همه آنها صبر كرديم... و يقين كرديم صبر ما بهتر از آن است كه موجبات تفرقه ميان مسلمانان و خون‌ريزى آنان را فراهم سازيم».
برداشت‌های انحرافی
وحدت از آموزه‌هایی است که دچار آفت‌ها و برداشت‌های انحرافی شده است، که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
یک. عدم امکان وحدت
برخی بر این باور هستند، که هرگز بین ما و اهل تسنن، از اساس مشترکاتی وجود ندارد، به این بیان که خدایی که آنها قبول دارند، با خدایی که ما قبول داریم، متفاوت است، بنابراین نتیجه می‌گیرند که هرگز وحدت امکان ندارد.
در حالی‌که منظور از وحدت مشترکات، به طور کلی است، نه در جزئیات! چرا که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، نیز اهل کتاب را به وحدت، دعوت می‌کند، با اینکه اهل کتاب قائل به خدایان سه گانه خدایی که اهل کتاب می‌پرستیدند، به مراتب با خدای اهل تسنن متفاوت است.
دو. عدم عقب‌نشینی اهل تسنن
یکی دیگر از برداشت‌های انحرافی از وحدت این است که برخی فکر می‌کنند، وحدت به معنای عقب‌نشینی از عقاید است، در حالی‌که بحث وحدت، عقب‌نشینی در رفتار است؛ نه در عقاید، به این معنی که در برخی موارد، از اظهار عقاید، پرهیز شود، هرچند اهل تسنن پرهیز نکنند. درست مانند پدری که با بچه نافرمان، مدارا می‌کند.
سه. وحدت ساخته دشمنان
از جمله اشکالاتی که برخی مطرح می‌کنند، این است که وحدت، ساخته دشمنان است و نخستین کسی که بر وحدت پافشاری داشت معاویه بود. وی در نامه‌ای به امیرالمومنین علیه‌السلام، چنین نوشت: «وَاقْلَعْ عَمَّا أَسْرَفْتَ فِیهِ مِنَ الْخَوْضِ فِی دِمَاءِ الْمُسْلِمِینَ»؛[7] «[از خدا بترس] و از ریختن خون مسلمانان، که در آن اسراف کردی، دست بردار». معاویه در این نامه، امیرالمومنین علیه‌السلام را عامل تفرقه و خون‌ریزی بین مسلمانان معرفی می‌کند. در حالی‌که سرکشی و نافرمانی معاویه، موجب خون‌ریزی شده بود و این سیاست معاویه بود که جای جلاد و شهید را عوض کند؛ علاوه بر اینکه، وحدت، ریشه در قرآن و روایات دارد.
برخی از این‌گونه جملات، چنین برداشت کرده‌اند که معاویه، وحدت را پایه‌گذاری کرده است. این در حالی است که علاوه بر آیات و روایات فراوان، سیره اهل بیت علیهم‌السلام، وحدت بین مسلمانان را اثبات می‌کند.
نتیجه اینکه وحدت، عاملی برای پیشبرد اهداف اسلام در مقابل هجمه‌های سنگین دشمنان است؛ هر چند برخی با برداشت انحرافی، آن را نپذیرفته‌اند.
پی نوشت:
[1]. راغب، اصفهانی، المفردات، دارالقلم، 1412ق، اول، ص857.
[2]. بستانی، فوادافرام، فرهنگ ابجدی، انتشارات اسلامی، 1375 ش، چاپ دوم، ص10.
[3]. سوره بقره، آیه213.
[4]. سوره آل عمران، آیه64.
[5]. رک، مجله مطالعات اسلامی، سال هشتم، ش15، 1398 ش، مقاله معناشناسی وحدت در قرآن، ص106.
[6]. مفید، محمدبن محمد، الإرشاد، نشر کنگره شیخ مفید، 1413 ق، چاپ اول، ج1، ص249.
[7]. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق، چاپ دوم، ج33، ص80.