کثرت‌گرایی دینی با وجود ظاهری اغراق‌آمیز و جلوه‌های ادبی که به آن داده میشود، آموزه غلط و پر اشکالی است که موجب میشود هدایتگری دین مختل شود و دارای تناقض درونی است. در پلورالیسم، بین حقانیت همه دین‌ها و مسئله نجات خلط شده است.
اگر کسی بگوید مسلمان، مسیحی و یهودی، مانند کوهنوردانی هستند که در راه قلّه‌اند و تنها تفاوت آن‌ها در جلوتر یا عقب‌تر بودن ایشان است، قضاوت شما درباره این تشبیه چیست؟ شاید ابتدا حرف زیبا و صحیحی به نظر بیاید، اما در باطن این تشبیه، رواج دهنده تفکری است که به آن در اصطلاح پلورالیسم دینی یا کثرت‌گرایی دینی می‌گویند.
طرفداران پلورالیسم دینی معتقدند که هر دینی بهره‌ای از حقیقت دارد و همه دین‌ها مسیر درست را نشان می‌دهند؛ به همین دلیل پیروان ادیان گوناگون مثل کوهنوردانی هستند که از مسیرهای مختلف به سمت قلّه درحرکت‌اند. همان‌طور که یک قله می‌تواند چندین راه صعود داشته باشد، رسیدن به قرب خداوند و سعادت ابدی نیز راه‌های متعددی دارد.
طرفداران پلورالیسم غیر از استفاده از دلایل فلسفی که نقد جدی به آن‌ها وارد است، از تشبیه ادبی برای جذاب کردن شبهه خود استفاده می‌کنند.
تعریف پلورالیسم
مقصود از پلورالیسم دینی، دیدگاهی است که ادیان گوناگون را به رسمیت می‌شناسد و همۀ آن‌ها را حق و معتبر می‌‌داند. بنابراین، مقصود از این دیدگاه، گزارش از وجود ادیان مختلف در جهان نیست، بلکه منظور، معتبر شمردن و برحق دانستن همۀ آن‌هاست. در این دیدگاه، حقانیت ادیان در کنار هم پذیرفته، و انحصار حقانیت به یک دین خاص نفی میشود.[1]
نقدهای پلورالیسم
1. اولین اشکالی که در برابر این‌گونه ادعا قابل‌طرح است، درخواست دلیل عقلی یا دینی معتبر است. نظریه کثرت‌گرایی، دلیل قابل‌اعتمادی ندارد و صرفاً به مثال تکیه دارد.
2. مطرح کننده مثال، از کجا فهمیده است که تمام ادیان در مسیر قلّه هستند؟ اگر یکی از ادیان مسیر بیابان را به پیروانش نشان دهد، چگونه پیرو آن دین به قلّه خواهد رسید.
3. اگر کسی به طرفدار نظریه کثرت‌گرایی بگوید؛ نظر شما کاملاً درست است، اما درعین‌حال نظر کسی که می‌گوید پلورالیسم غلط است نیز درست است، آیا او این را قبول خواهد کرد؟ قبول پلورالیسم یعنی هم خداوند سه‌تا ست و هم یکی است، شراب هم حلال است و هم حرام و موارد بسیاری از تضاد که بین ادیان وجود دارد.
4. اگر قرار بر این باشد که هر دینی به هدایت بیانجامد و حق باشد، حکمت فرستادن پیامبران علیهم‌السلام که در راه تبلیغ دین خود جان‌فشانی کرده و زحمت‌های بسیار متحمل شده‌اند چیست؟ وقتی قرار است هرکسی با هر اعتقادی به سمت قلّه درحرکت باشد، دیگر نیاز به فرستادن انبیاء علیهم‌السلام و تأکیدات فراوان نبود.
5. خداوند متعال به‌صراحت اهل کتاب را توبیخ می‌کند که چرا باوجود شناخت پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله ایشان را انکار می‌کنند.[2] دین ایشان را تحریف‌شده[3] و شبیه اعتقادات کفار[4] معرفی می‌کند. چطور ممکن است دین تحریف‌شده و کفرآمیز که نظریه تثلیث آن موجب خشم خداوند است[5]، انسان را به‌سوی قلّه سعادت راهنما شود.
6. ازنظر اسلام فقط یک دین حق و موردقبول وجود دارد. ادیان دیگر تحریف‌شده و باطل هستند.[6]
7. بین حقانیت، نجات و رفتار باید تفکیک کرد. هرچند ما معتقدیم تنها یک صراط مستقیم و دین حق وجود دارد، اما رفتن به بهشت و نجات از آتش جهنم را منحصر در مسلمانان نمی‌دانیم. کسانی که پیرو ادیان گذشته در زمان همان دین بوده‌اند و اعمال صالح انجام داده‌اند و همچنین افرادی که به دنبال حقیقت باشند و دسترسی به راه هدایت نداشته باشند، همگی اهل نجات هستند.[7]
پی‌نوشت:
[1]. مرکز آموزش‌های آزاد موسسه امام خمینی(ره)، پلورالیسم دینی چیست؟: https://maab.iki.ac.ir/node/1172
[2]. قرآن کریم، سوره بقره، آیه146.
[3]. همان، سوره نساء، آیه46.
[4]. همان، سوره توبه، آیه30.
[5]. همان، سوره کهف، آیه5.
[6]. همان، سوره آل عمران، آیه19.
[7]. مرکز آموزش‌های آزاد موسسه امام خمینی(ره)، نجات‌یافتگان و مستحقان عذاب از دیدگاه اسلام چه کسانی هستند؟: https://maab.iki.ac.ir/node/1177.