نگاهی به سیاست‌های جمعیتی کشور قطر

قطر با 3 میلیون نفر جمعیت و ۱۱٬۴۹۳ کیلومتر مربع مساحت در غرب آسیا واقع شده است و تنها با عربستان سعودی مرز زمینی مشترک دارد. این کشور با درآمد اقتصادی بالا و چهارمین کشور قدرتمند بر پایهٔ سرانهٔ تولید ناخالص داخلی دنیا و سومین رتبهٔ شاخص توسعهٔ انسانی در جهان عرب است و سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد.[1]

خوب است در ادامه، نگاهی هم به مقدار جمعیت، نرخ رشد جمعیت[2] و نرخ باروری کل[3]  این کشور در سال‌های مختلف داشته باشیم .

رشد جمعیت قطر و پیش‌بینی آن براساس آمارسایت ‌جهانی‌ وردمترز:

سال 1960 .................................... 47,384
سال 1970 .................................... 109,514
سال 1980 .................................... 223,632
سال 1990 .................................... 476,278
سال 2000 .................................... 592,468
سال 2010 .................................... 1,856,327
سال 2020 .................................... 2,881,053[4]

نرخ‌ رشد جمعیت:
سال 1960 .................................... 8.2
سال 1970 .................................... 8.2
سال 1980 .................................... 8.6
سال 1990 .................................... 3.1
سال 2000 .................................... 3.8
سال 2010 .................................... 11.5
سال 2020 .................................... 1.7[5]

نرخ‌ باروری ‌کل:
سال 1960 .................................... 6.97
سال 1970 .................................... 6.91
سال 1980 .................................... 5.81
سال 1990 .................................... 4.01
سال 2000 .................................... 3.24
سال 2010 .................................... 2.07
سال 2020 .................................... 1.83[6]

آمارها حاکی از آن است که نرخ باروری قطر 10 سال است که زیر نرخ جایگزینی می‌باشد.[7]

براساس پیش‌‌بینی‌های سایت وردمترز جمعیت این کشور در سال 2050 به 3.851.000 نفر و میانگین سنی آن از 32.3 سال به 41.1 سال خواهد رسید.[8] البته برای قطر، پیشرفت اقتصادی مهمترین مساله است؛ لذا سیاست مهاجرپذیری گسترده را در دستور کار خود قرار داد. این مهاجرت، هرچند نرخ رشد جمعیت کلی و تراز اقتصادی آن را بالا برد، اما به مرور تعادل جمعیتی را برهم زد و جمعیت بومی را در اقلیت قرار داد به نحوی که حدود 12 درصد از جمعیت قطر را تشکیل می‌دهند.[9]

شاخص پایین نرخ باروری نشان داد، اگر جمعیت بومی بخواهد به همین‌نحو در اقلیت باشد، ساختار خانواده در این کشور به سمت فروپاشی خواهد رفت. لذا مسئولین قطری، دوره‌های اصلاح جمعیتی را بر اساس اصول حاکم بر قطر تا سال 2030 طراحی کردند؛ سیاستی که هدف آن نه صرف افزایش جمعیت بلکه حفظ تعادل و پایداری جمعیت در راستای رشد اقتصادی جامعه است.

اصول حاکم بر سیاست جمعیتی قطر

این اصول عبارتند از:
- احکام شرعی؛
- ارزش‌های جامعه قطر؛
- قانون اساسی کشور قطر؛
- اظهارات امیر قطر در مورد مسائل جمعیتی.

اولین سیاست جمعیتی (2009-2014)
هدف این سیاست، پایداری رشد جمعیت با الزامات توسعه پایدار بود تا با تضمین زندگی مناسب و افزایش توانایی‌ها، انتخاب‌ها و سطح مشارکت در پیشرفت قطر نیز افزایش یابد.

محورهای این سیاست عبارت بود از:
1. جمعیت و نیروی کار؛
2. آموزش و توسعه منابع انسانی؛
3. بهداشت عمومی و بهداشت باروری؛
4. مسائل توانمندسازی؛
5. محیط زیست و توسعه پایدار؛
6. پایگاه ملی و شاخص ها؛

دومین سیاست جمعیتی(2017-2022)
هدف این سیاست، تمرکز ویژه‌ای بر محور جمعیت و نیروی کار، به‌ویژه مسائل مربوط به عدم تعادل جمعیتی با تجربه قبل بر 6 محور شد:[10]

1. جمعیت و نیروی کار؛
2. رشد شهری، مسکن و محیط زیست؛
3. آموزش و پرورش جوانان؛
4. بهداشت عمومی و بهداشت باروری؛
5. زنان و کودکان؛
6. سالمندان و افراد دارای معلولیت.[11]

از جمله اقدامات مصوب تحت سیاست جدید:
1. افزایش تعداد تالارهای عروسی کم هزینه در شهرهای بزرگ کشور؛
2. در دسترس بودن مطالب آموزشی با هدف کاهش هزینه‌های جهیزیه و ازدواج به مدت سه سال؛
3. ایجاد بستر شفاف برای اعطای تابعیت قطری به افراد متخصص؛
4. تعدیل تعداد مهاجران جذب شده؛
5. کاهش استخدام نیروی کار خارجی؛
6. حفظ و بهره‌مندی از نیروی کار موجود در پروژه‌های جدید؛
7. تسهیل اعطای مجوز استخدام به خانواده‌های قطری؛
8. تبدیل مراکز شهری خارج از دوحه به مسکونی برای شهروندان.[12]

قطر امیدوار است با این سیاست، اقتصاد و جمعیت خود را پایدار نگه دارد.

پی‌نوشت:
[1]. ویکی‌پدیا: قطر، https://b2n.ir/wiki.Qatar.
[2]. نرخ‌ رشد‌ جمعیت : مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت را گویند.
[3]. نرخ‌ باروری‌ کل(t.f.r): یا نرخ‌ فرزندآوری (Total fertility rate)، میانگین تعداد فرزندانی است که به ازای هر زن ۱۵ تا ۴۹ سال متولد شده است.
[4]. Qatar Population، https://b2n.ir/wmp.qatar.
[5]. Qatar's population growth rate، https://b2n.ir/pgr.Qatar.
[6]. Qatar/birth rate، https://b2n.ir/fr.Qatar.
[7]. نرخ‌ جایگزینی یا جانشینی(Replacement rate): میزان‌ کلی‌ باروری است که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت‌جدید می‌شود. این نرخ برای هر مادری در سطح‌جهانی 2.3 خواهد بود. عدد 2، فرزندانی است که به سن ‌زادآوری می‌رسند و عدد 3، فرزندانی است که تا پیش از سن‌ زادآوری از دنیا می‌روند. دراین نرخ، جمعیت جهان در رشد جمعیت صفر می‌ماند.
[8]. Qatar Population، https://b2n.ir/wmp.qatar.
[9]. BTI 2022 Country Repor، https://b2n.ir/reports.QAT.pdf.
[10]. QATAR'S SECOND POPULATION POLICY 2017-2022، https://b2n.ir/ppc1.
[11]. Population Policy Development Process، https://b2n.ir/ppc2.
[12]. The population policy of the state of Qatar 2017-2022،67% of Second Population Policy registered high progress: Official، https://b2n.ir/huk.pdf.