اعتراف به خاطر ترس از حبس یا شکنجه ارزش حقوقی ندارد؛ زیرا با اکراه و اجبار همراه است و در دین اسلام ارزش حقوقی چنین اعترافی، نفی شده است و شکنجه ممنوع است، اما اعتراف به میل خود اگر در زندان یا بازداشتگاه هم باشد، نافذ است و اثر حقوقی دارد.
بنا بر روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام اعترافی که با شکنجه گرفته شود، اعتبار حقوقی ندارد. شکنجه ممکن است با ابزارهای مختلفی باشد و در این زمینه، ترساندن از ضرب و شتم با ترساندن از حبس و زندان فرقی ندارد. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «مَنْ أَقَرَّ عِنْدَ تَجْرِيدٍ أَوْ حَبْسٍ أَوْ تَخْوِيفٍ أَوْ تَهْدِيدٍ فَلَا حَدَّ عَلَيْهِ»؛[1] «کسی که هنگام برهنه کردن یا زندان یا ترساندن یا تهدید اقرار کند، حد بر او جریان نمی‌یابد». آیا از ممنوعیت شکنجه و این روایات می‌توان برداشت کرد که هر اعترافی در زندان بی‌اثر است؟
زندان به‌عنوان شکنجه و قبل از اثبات جرم
موردی که این روایات درباره آن سخن می‌گویند؛ جایی است که شخص متهم را به‌وسیله حبس و زندان بترسانند و زندان را به‌عنوان ابزار شکنجه به کار ببرند؛ بنابراین نمی‌توان از این روایات نتیجه گرفت، اعتراف مجرمی که جرمش ثابت‌شده است و الان در زندان است نیز باطل است. به‌عبارت‌دیگر؛ فرض کنید شخصی جرمی را مرتکب شده است و جرم او هم اثبات‌شده و به حبس محکوم گردیده است، حال در طول محکومیت خود و در زندان تصمیم می‌گیرد به جرمی اعتراف کند، در این حالت نمی‌شود به بهانه اینکه اعتراف در زندان است، آن را نادیده گرفت، به تعبیر علمی‌تر در این مورد زندان سبب اعتراف نیست، بلکه ظرف و مکان اعتراف است.
تفاوت بازداشت با حبس
روشن است که اشخاص بازداشت و دستگیرشده، زندانی محسوب نمی‌شوند. بازداشت متهم به‌منظور فراهم شدن فرصت بررسی اتهامات هرگز به معنای شکنجه و ترساندن اشخاص برای اعتراف گرفتن نیست. عموم مردم نیز بازداشت صِرف را شکنجه تلقی نمی‌کنند و با دستگیری، دچار اعتراف اجباری نمی‌شوند. پس اعترافی که در بازداشتگاه می‌شود، به‌هیچ‌وجه جزء موارد اعتراف زیر شکنجه و ترساندن نیست.
برخی شبهه‌افکنان برای تبرئه اغتشاش‌گران تمام اعترافات آنان در بازداشت و زندان را به بهانه اعتراف از سر شکنجه انکار می‌کنند و مدعی می‌شوند که در دین اسلام به‌طورکلی اعترافی که در زندان باشد، هیچ ارزشی ندارد. درحالی‌که روایت ذکرشده درباره جایی است که زندان عامل اعتراف باشد، نه مکان اعتراف و علاوه بر آن بازداشت با حبس برای شکنجه متفاوت است.
پی‌نوشت:
[1]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، دارالکتب العلمیه، 1365ش، ج10، ص149.