درباره عباراتی که در قرآن آمده، اما از زبان افراد مختلف بیان شده است، ممکن است شبهه شود که این موارد کلام خداوند نیستند. چنین شبهاتی ناشی از تصور غلط از نقل قول است. این عبارات نیز کلام خداوند است که محتوای گفتگوی بین انسان‌ها یا دیگر موجودات را به مخاطب منتقل می‌کند.
قرآن کریم مخالفان و منکران خود را به تحدی فرامی‌خواند. این کتاب آسمانی معجزه در فصاحت، بلاغت و بلندی محتوا است، به‌گونه‌ای که اگر انسان‌ها و جنیان با یکدیگر متحد شوند، توان آوردن مثل آن را ندارند.[1]
نقل قول‌های قرآنی و شبهه انسانی بودن متن قرآن کریم
سوالی که ممکن است به ذهن برخی افراد خطور کند، درباره نقل قول‌های قرآنی است. در قرآن کریم از زبان ابلیس، پیامبران، مردم عادی و فرشتگان جملاتی نقل شده است، گاه این جملات طولانی و یک فراز کامل هستند؛ مانند نصیحت‌های لقمان به فرزندش. حال مسئله این است که آیا این نقل قول‌ها نیز معجزه هستند؟ کلام خداوند بوده و یا کلام فردی مانند لقمان است؟ اگر همان کلام لقمان نباشد و خداوند به او نسبت دهد، نسبت دادن دروغ به خداوند می‌شود و اگر خود همان کلمات لقمان باشد، دیگر معجزه و کلام الهی نیست .
دوگانه دروغین و عدم توجه به حالت سوم
مشکل اساسی این شبهه ایجاد یک دوگانه اشتباه است. شبهه‌کننده فرض کرده یا آنچه در قرآن آمده است کلام لقمان است یا کلام خداوند، درحالی‌که فرض سومی نیز وجود دارد و آن اینکه کلام خداوند درباره محتوایی باشد که لقمان به فرزندش می‌گوید.
برای تقریب به ذهن این مسئله را با ابیات شاهنامه؛ شاهکار ادبی و حماسی جناب فردوسی مقایسه کنید. برخی محققین شاهنامه را به سه بخشِ اسطوره‌ای، پهلوانی و تاریخی تقسیم کرده‌اند.[2] در قسمت تاریخی، فردوسی وقایع تاریخی را از دوران اردشیر اول تا یزدگرد سوم و حمله اعراب بیان می‌کند و گویا دقت تاریخ‌نگاری او بسیار بالا و مورد قبول بسیاری از محققین است. وقتی فردوسی می‌گوید رستم فرخزاد به برادرش نامه نوشت و در نامه این‌گونه نوشت؛
دریغ این سر و تاج و این داد و تخت *** دریغ این بزرگی و این فر و بخت
کزین پس شکست آید از تازیان *** ستاره نگردد، مگر بر زیان[3]
این سخن فردوسی است یا سخن رستم فرخزاد؟! آیا تمام ایرانیان با همین بیان و فصاحت عالی فردوسی سخن می‌گفته‌اند؟ روشن است که پاسخ منفی است. این ابیات کلام فردوسی است، اما محتوا و پیام رستم فرخزاد به برادرش را منعکس می‌کند. درباره نقل قول‌های قرآنی نیز همین مطلب صادق است.
نقل قول‌های قرآنی نیز کلام خداوند است که محتوا و معنای گفتار انسان‌ها و دیگر موجودات را با فصاحت و بلاغت معجزه‌آسا بر مخاطبان قرآن عرضه می‌کند.
پی‌نوشت:
[1]. اسراء: 88.
[2]. ویکی‌شاهنامه؛ پیکربندی شاهنامه: https://b2n.ir/e94168.
[3]. گنجور، شاهنامه پادشاهی یزدگرد؛ بخش2: https://b2n.ir/x56412.