هرچند امید در رشد انسان اهمیت والایی دارد، ولی نباید موجب افتادن در وادی امیدهای کاذب شود.
پس از توجه به اهمیت و لزوم امیدواری به رحمت الهی، باید به جنبه دیگر این حقیقت نیز توجه کرد که هر امیدی مفید نیست و برخی امیدها کاذب و نامفید هستند. در روایتی آمده فردی به امام صادق علیه‌السلام گفت:
«إِنَّ قَوْماً مِنْ مَوَالِيكَ يُلِمُّونَ بِالْمَعَاصِي، وَ يَقُولُونَ: نَرْجُو؟»؛ «دسته‌ای از دوستان شما اصرار بر معصیت دارند و با این وجود می‌گویند امید به رحمت حق داریم». حضرت فرمود: «كَذَبُوا لَيْسُوا لَنَا بِمَوَالٍ، أُولئِكَ قَوْمٌ تَرَجَّحَتْ بِهِمُ الْأَمَانِيُّ؛ مَنْ رَجَا شَيْئاً عَمِلَ لَهُ، وَ مَنْ خَافَ مِنْ شَيْءٍ هَرَبَ مِنْهُ»؛[1] «آنان دروغ می‌گویند و دوست ما نیستند؛ بلکه قومی هستند که گرفتار آرزو شدند. آن کس که امید به چیزی داشته باشد، برای آن کار می‌کند و کسی که نگران از چیزی باشد، از آن می‌گریزد» .
امید به رحمت الهی، مقوله‌ای ضروری است؛ اما باید توجه نمود که این امید تا جایی درست است که در انسان تأثیر سازنده داشته باشد و راه توبه و بازگشت به خداوند را بر روی او بگشاید؛ نه اینکه خود آن، زمینه لغزشها و گناهان باشد و انسان با اتکای به رحمت الهی، از اطاعت خداوند روگردان شود و موجبات خشم الهی را فراهم آورد! این نوع امید، که به گناه و فساد دامن زند، امید کاذب یا امید دروغین نامیده میشود. امام باقر علیه‌السلام ما را از چنین امیدی پرهیز داده، میفرماید: «تَحَرَّزْ مِنْ إِبْلِيسَ بِالْخَوْفِ اَلصَّادِقِ وَ إِيَّاكَ وَ اَلرَّجَاءَ اَلْكَاذِبَ فَإِنَّهُ يُوقِعُكَ فِي اَلْخَوْفِ اَلصَّادِقِ»؛[2] «با ترس واقعی از خداوند، از چنگال ابلیس بگریز و بپرهیز از امید دروغین؛ زیرا این‌گونه امیدهای بیاساس، تو را در نگرانی و ترس واقعی قرار خواهد داد».
طبق اعتقادات شیعه، امیدی که نسبت به آن وعده قطعی داده شده است و باید برای آن آمادگی کامل داشته باشیم، ظهور امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و تشکیل حکومت الهی آن حضرت است که مفیدترین و رشددهنده‌ترین امیدهاست.
پی‌نوشت‌ها:
[1] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج2، ص68.
[2] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج75، ص162.