استفاده از تفریح‌های سالم نقش بسزایی در نشاط‌‌آفرینی خانواده و جامعه دارند. مسافرت، گردش، دیدار با اقوام، بازی با کودکان و همسالان از جمله سرگرمی‌‌هایی هستند که به سلامت خانواده و جامعه کمک می‌کنند.
انسان برای رشد و تعالی و ساخت زندگی سالم نیاز به کسب مهارت‌ها و داشتن برنامهای جامع و کامل دارد؛ برنامهای که همه ابعاد زندگی انسان را برای سعادت و کمال او دربر بگیرد. یکی از مهارت‌هایی که به رشد و تعالی انسان در زندگی کمک می‌کند، استفاده از تفریح سالم است.
به عبارت دیگر روح و جسم در سیر و تلاش روزانه خود دچار خستگی و ملامت می‌شوند و نیاز به تنوع، تفریح و استراحت دارند تا با نشاطی که با تفریح به‌دست می‌آورند، با نیرویی دو چندان به کار و فعالیت خود ادامه دهند. چه زیبا امیر بیان علی علیه‌السلام فرموند که: «إِنَّ لِكُلِّ عُضْوٍ مِنَ اَلْبَدَنِ اِسْتِرَاحَةً»؛[1] «برای هر عضوی از بدن استراحتی است».
این جمله نشان می‌دهد روح و نفس سالم در گرو جسم سالم است. جسم سالم نیز با برنامهای نشاط انگیز و استفاده از تفریحات سالم به دست می‌آید. امیر مؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «السُّرُورُ يَبسُطُ النَّفسَ و يُثِيرُ النَّشاطَ»؛[2] «شادی موجب انبساط نفس و نشاط‌انگیز است».
بنابراین انسان باید ساعتی را به تفریحات و لذایذ اختصاص دهد تا بتواند از نشاط حاصله از تفریح، از دیگر ساعات زندگی خود به خوبی استفاده کند. امام موسی کاظم علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند: «اِجتَهِدُوا في أن يكونَ زمانُكُم أربَعَ ساعاتٍ: ... وساعَةٌ تَخْلُونَ فيها لِلَذّاتِكم في غَيرِ مُحَرَّمٍ»؛[3] «سعى كنيد اوقات خود را چهار قسمت نماييد: ... و زمانى را براى لذّت‌هاى غير حرام (وتفریحات سالم) قرار دهید»؛ لذت‌هایی که اگر به موقع و در وقت خود استفاده نشود، می‌تواند به ناتوانی انسان و ایجاد خلل در سیستم روحی و روانی انسان منجر شود. سعدی در این‌باره چه زیبا سرود که:
چو شادی بکاهد بکاهد روان خرد گردد اندر میان ناتوان.
ابعاد و گونه‌های تفریح سالم
تفریح سالم ابعاد گوناگونی دارد و هر کدام به تنهایی نقش بسزایی در تقویتِ نشاط و شادابی در خانواده و جامعه دارد:
1. تفریح خانوادگی
بخشی از تفریحات سالم، سازنده و نشاط آفرین، تفریحاتی است که به همراه خانوده انجام می‌گیرد. این تفریح برای سلامت خانواده‌ها بسیار ضروری است؛ چراکه خانواده یکی از اساسی‌ترین ارکان جامعه و سازنده جامعه سالم می‌باشد. خانواده‌ای که با نشاط است، اسباب محبت، اتحاد، همبستگی، رشد و تعالی در آن بیشتر خواهد بود و به همان اندازه در کاهش اختلافات، ناهنجاری‌ها، بداخلاقی‌ها در خانه و جامعه نقش دارد.
یکی از مهم‌ترین تفریحات خانوادگی، دیدارهای فامیلی، دید و بازدید با اقوام و خویشاوندان است که آثار و برکات فراوانی در پی دارد. دیدار با فامیل و بیان خاطرات گذشته برای یکدیگر، از بهترین تفریحات مفرح و مسرت‌آفرین برای خانواده‌هاست. در روایتی نقل شده است که: امام صادق علیه‌السلام در خانه برادرش عبدالله بود. روای از امام سؤال کرد، چه چیز شما را به اینجا کشانیده است؟ امام فرمودند: برای تفریح آمده‌ام.[4]
2. گردش و مسافرت
گردش و مسافرت خانوادگی، زندگی را از حالت یکنواختی و روزمرگی بیرون می‌آورد و روحی تازه در کالبد گرم خانواده می‌دماند. استفاده از نعمت‌های زیبای الهی در طبیعت، استاده از منظره‌ها، سبزه‌ها، باغ‌ها، رودخانه‌ها و آب و هوای پاک، در طراوت روح و جان خانوده‌ها و ایجاد صمیمت، همراهی و همدلی بین آن‌ها نقش بسزایی دارد.
خروج از خانه و کاشانه، شهر و دیار در حقیقت خارج شدن موقتی از پوسته‌ای است که مدت‌ها انسان در آن حبس بوده و نیاز دارد تا با خروج از آن پوسته، حیاتی تازه کند. حیاتی که خداوند متعال در قرآن کریم، همگان را به آن سفارش کرده است.[5]
سفارش به این گردش‌ها، نه تنها در قرآن کریم، بلکه در سیره گفتاری و رفتاری پیامبر و ائمه علیهم‌السلام نیز مورد تأکید قرار گرفته است و به وفور قابل مشاهده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در سفری فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، امام حسن و حسین علیهماالسلام را به گردش برده، برای آن‌ها گوسفندی ذبح کردند، پختند و به آن‌ها دادند.[6]
3. شوخی با همسر
در روایات متعددی به توجه به همسر، شوخی و تفریح با او تأکید فراوانی شده است. در روایتی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «هرگونه لهو و بازی از مؤمن نابه‌جاست، مگر در سه چیز: در تربیت کردن اسب، مسابقات تیراندازی و شوخی کردن با همسر».[7]
4. بازی با کودکان
بازی با کودکان سبب می‌شود تا احساسات پدرانه و مادرانه ظهور و بروز پیدا کند و مهر و محبت پدرانه و مادرانه، شادی و نشاط به کودک و کانون خانواده تزریق شود. آیت‌الله بهاءالدینی(ره) در این‌باره جمله زیبایی دارند و آن اینکه: «کودکان، بهترین تفریح زندگی هستند».[8]
رهیافت
روح سالم در تن سالم است. استفاده از تفریحات سالم، نقش بسزایی در نشاط و شادی‌آفرینی خانواده‌ها و جوامع بشری دارد. تفریحات سالم ابعاد و گونه‌های مختلفی دارد که تفریح خانوادگی، دیدار فامیل و دوستان، ورزش، شوخی با همسر، بازی با کودکان، گردش و مسافرت از جمله این تفریحات سالم است.
پی‌نوشت:
[1]. ری‌شهری، میزان‌الحکمة، ج12، ص315.
[2]. ری‌شهری، میزان‌الحکمة، ج5، ص274.
[3]. همان، ج4، ص511.
[4]. برقی، المحاسن، ج2، ص622.
[5]. عنکبوت: 20.
[6]. تفسیر قمی، ج2، ص355.
[7]. کلینی، الکافی، ج5، ص50.
[8]. فرحزاد، نشاط و شادی، ص176.