در بعضی از موارد ما انسانها مجبوریم. مثلا همین که ما نقشی در خلقت خودمان نداشتیم و در حقیقت اجبارا خلق شدیم. ولی چون خلقت ما به دست داناترین حکیم بوده است، قطعا فلسفه ویژه‌ای داشته و در راستای رشد و تعالی بشر بوده است؛ لذا اگر حکیم و خرمند در جایی اجبار کرد نباید اعتراض کرده و خرده بگیریم.
فراهم کردن شرایط رشد و تعالی ولو اجبارا، مطلبی است که همه خرمندان جهان بر آن تاکید دارند و در اعلامیه جهانی حقوق بشر هم ثبت شده است.
درماده 26 اعلامیه حقوق بشر آمده: "آموزش وپرورش لااقل تا حدودی که مربوط به تعلیمات ابتدای و اساسی می‌باشد باید اجباری و مجانی باشد"[1] طبق این ماده حقوق بشر همه اجبارا باید تحصیل کنند، یعنی علاوه بر فرزندان، والدین و سران کشور‌ها هم موظف به اجبار فرزندان بر درس خواندن هستند.
خوب است بدانیم که همین خردمندان جهانی در پاسخ به تعارض تحصیل اجباری با اصل آزادی، پاسخ جالبی داده‌اند مبنی بر اینکه: "هر انسانی که به دنیا می‌آید یک نابغه است، فقط باید اجباراً در محیط رشد و تعالی قرار گیرد تا جهت نبوغ خود را بشناسد"
اتفاقاً در بند دوم ماده 26 تاکید شده است که "آموزش و پرورش باید طوری هدایت شود که شخصیت انسانی هر کس را به حد اکمل رشد آن برساند"[2]
کاملاً واضح است اجباری که در این مورد مطرح است، بسیار پسندیده و در راستای بهرمندی بیشتر بشریت و جوامع بشری است و راهی برای رسیدن به رشد کمال می‌باشد.
خداوند متعال از هر کسی شایسته‌تر به این عمل پسندیده است، علاوه بر اینکه خدا فیاض مطلق بوده و با آفرینش انسان با هدف بهرمندی از فیض و بخشش و نعمتهای فراوانش بوده. اگر خلقت صورت نمیگرفت، این سؤال جا داشت كه خداوند با این كه فیاض علی الاطلاق است و هیچ گونه بُخل در ساحت اقدسش راه ندارد، چرا انسان را نیافرید تا او را از نعمت‌هایش بهره‌مند کند.
ضمت اینکه قبل از خلقت انسان، موجودی به نام انسان وجود نداشت که از او سؤال بشود: میخواهی آفریده بشوی تابه کمال رسیده و از مواهب بی‌کران بهره‌مند شوی؟ که قطعا انسان جواب میداد: نیكی و پرسش؟
چون اگر این سؤال از انسان می‌شد، طبعاً اولین سؤالش این بود كه: چرا مرا می‌آفرینی و هدفت از خلقت من چیست؟ پاسخ می‌شنید: بخاطر اینكه تو قادری به اختیار خودت به كمالات بسیار عالی و لذتهای دل‌چسب برسی و از نعمتهای ابدی بهره‌مند بشوی.
با توجه به اینکه غرض از آفرینش، تکامل من است و خدا هم میخواهد به كمالات برسم، قطعاً با اين امر موافقم. هرچند برای رسیدن به این سعات ویژه، مسیر سختی را هم دنبال کنم؛ همچنان كه برای رسیدن به سعادت دنیوی مجبوریم مسیر سخت تحصیل اجباری را دنبال کنیم.
قرآن كريم در زمینه سعادت‌های ویژه برای انسان می‌فرماید: "هیچ كس نمی‌داند چه پاداشهایی كه مایه روشنی چشمها است، برای آنها نهفته شده است؟ این جزای اعمالی است كه انجام میدادند". [سجده آیه 17]
در حدیث مشهوری از پیغمبر اكرم صلياللهعليهوآله میخوانیم: "خدا می‌فرماید: برای بندگان صالحم پاداشهایی فراهم كرده‌ام كه هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به فكر كسی نگذشته است".[3]
------------------------------------------------
پی نوشت:
[1] اعلامیه جهانی حقوق بشرمصبوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۰دسامبر۱۹۴۸ ترجمه دانشکده حقوق و علوم سیاسی شماره۲۵،ص۱۲۲.
[2] همان، ص۱۲۵.
[3] ناصر مكارم شیرازی، پیام قرآن، ج 6، ص 302.