در جنگ‌های خونین، هر دو طرف تنها در اندیشه پیروزی بر دشمن بوده و رعایت اصول انسانی و اخلاقی در اولویت نیست. با این‌حال، مشهور فقهای شیعه استفاده از روش‌های غیر اخلاقی را در جنگ مجاز نمی‌دانند.
به‌طور کلی در مواجهه ملحدان با قوانین اسلام واقعی که همان مکتب شیعه باشد، رویکرد دوگانه به وضوح مشاهده می‌شود. از آنجا که ملحدان هیچ سیر منطقی در نقد و پرسش ندارند، گاه با ارائه آیات و احادیث، سعی بر آن دارند که اسلام را دارای قوانین متناقض و نادرست جلوه دهند و گاه با ارائه سخنان و گفتار عالمان شیعی، تلاش می‌کنند به اسلام ضربه وارد سازند.
پاسخ واضح و روشن به این رویکرد دوگانه و غیر منطقی آن است که تا وقتی رهبران معصوم در میان مردم حضور داشته باشند، فقط آنان هستند که می‌توانند قوانین اسلام را بیان کرده و تفسیر کنند؛ اما با غیبت امام معصوم و قطع دسترسی به ایشان، عالمان شیعه اسلام‌شناس و خداترس با مراجعه به منابع معتبر یعنی آیات قرآن و احادیث معصومان علیهم‌السلام به استنباط و استخراج قوانین اسلامی اقدام می‌کنند.
نکته مهم و قابل تأمل آنکه عالمان اسلامی برای استخراج قوانین اسلامی تمام تلاش و همت خویش را به‌کار می‌گیرند ولی با این‌حال، هیچ‌یک از آنان ادعا نمی‌کند برداشت او از منابع اسلامی، دقیقا همان قانون مورد نظر خدا و امام معصوم است؛ زیرا احتمال خطا و برداشت نادرست از آیات و روایات وجود دارد.
بر همین اساس، بخشی از منابع اسلامی مربوط به قوانین جهاد و مبارزه با کفار است و عالمان شیعه تلاش کردند تا برداشت خود را از آیات و روایات ارائه دهند. جهاد از منظر اسلام، خشونت و خونريزى و كشتار و ويرانى و قتل و غارت نيست؛ بلکه باعث جلوگيرى از درگيری‌هاى نظامى و خشونت دشمن می‌گردد. جهاد، نيروى بازدارنده دشمن از نبرد و خونريزى است که مسلمانان را مجبور می‌کند دست به اسلحه شوند. البته هر زمان دشمن از كار خود پشيمان گرديد و واقعاً طالب صلح بود بايد دست از جهاد كشيد و صلح كرد.[1]
یکی از اصول واضح بین‌المللی جنگ و درگیری آن است که با کمترین خشونت و خون‌ریزی، پیروزی و برتری ایجاد شود. از این‌رو وظیفه مسلمانان پیش از آغاز جهاد، اتمام حجت و دعوت کفار و حق‌ستیزان به سوی اسلام و توحید است تا بدین وسیله صلح و سازش ایجاد گردد.
فریب دشمن یکی دیگر از روش‌های مرسوم در جنگ است. این روش در اسلام «خدعه» نام دارد و در احادیث معصومان علیهم‌السلام به آن اشاره شده است.[2] دروغ گفتن در لشکر دشمن[3] و ایجاد روشنایی کاذب در جنگ‌های شبانه[4] از خدعه‌هایی است که در زمان خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله واقع شد.
استفاده از اصول غیر انسانی و غیر اخلاقی در جنگ «غدر» نامیده می‌شود که قانون جهاد در اسلام آن را ممنوع اعلام کرده است. کارهایی مانند وفا نکردن به پیمان و شکستن آن، کشتن پس از امان، حمله به دشمن در زمان آتش‌بس، آلوده کردن آب‌های آشامیدنی دشمن و یا مسموم کردن غذاهای آنها.
با این حال، دیدگاه فقهای شیعه در برداشت از روایات مربوط به نهی از غدر در جنگ متفاوت است؛ برخی بر آن شدند که چنین رفتاری در جهاد با کافران و دشمنان خدا مجاز است،[5] اما مشهور فقهای شیعه، این رفتارها را فقط در صورت ضرورت و اضطرار مجاز شمردند.[6] بنابراین ملحدان و دشمنان اسلام نمی‌توانند با اشاره به دیدگاه نخست، آن را به تمام فقیهان شیعه نسبت دهند؛ بلکه باید به صورت تفصیلی و واضح، استدلال هر دو طرف و برداشت آنها از آیات و روایات موشکافی گردد.
پی‌نوشت:
[1]. انفال/61.
[2]. کلینی، محمد، الكافي، الإسلامية، ، ج7، ص460 ؛ بخاری، محمد، صحيح البخاري، وزارة الاوقاف مصر، ج5، ص159.
[3]. صدوق، محمد، من لا يحضره الفقيه، جامعه مدرسین، ج4، ص359.
[4]. سبحانی، جعفر، فروغ ابديت، بوستان کتاب، ص801.
[5]. نجفی، محمدحسن، جواهر الكلام، دار إحياء التراث العربي، ج21، ص65.
[6]. حلی، حسن، تبصرة المتعلمين، وزارت ارشاد، ص88.