بی‌شک خداوند به عاقبت همه امور آگاهی دارد و مصالح انسان‌ها را خوب می‌داند، همین امر باعث می‌شود که گاهی برآورده شدن حاجت‌های او را به تأخیر بیاندازد.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرين»؛[1] «مرا بخوانید تا (دعای) شما را مستجاب کنم. کسانی که از عبادت من تکبّر می‌ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می‌شوند».
قرآن کریم در این آیه علاوه بر اینکه دعا را عبادت می‌داند و کسانی را که از این عبادت سرپیچی کنند، متکبر معرفی می‌کند، استجابت را بلافاصله بعد از دعا بشارت داده است؛ بنابراین اگر کسی دعا می‌کند، باید بلافاصله دعایش مستجاب شود؛ ولی چرا در بسیاری از موارد استجابت به دنبال آن دیده نمی‌شود؟
علم خدا، علت تأخیر در استجابت
نخست باید دانست که همه دعاها مستجاب می‌شود و این نکته را همان آیه به صراحت بیان کرده است؛ ولی در بسیاری از موارد استجابت به تأخیر می‌افتد و گاهی به آخرت موکول می‌شود. برای این عقب افتادن استجابت، علت‌های زیادی در روایات آمده است.
امام زمان علیه‌السلام در دعای افتتاح به یک مورد از آن اشاره می‌کند: «فَإِنْ أَبْطَأَ عَنِّى عَتَبْتُ بِجَهْلِى عَلَيْكَ وَ لَعَلَّ الَّذِى أَبْطَأَ عَنِّى هُوَ خَيْرٌ لِى لِعِلْمِكَ بِعاقِبَةِ الْأُمُورِ»؛[2] «اگر برآورده شدن حاجتم تأخیر افتاد، از روی نادانی بر تو نکوهش ورزیدم، با آنکه شاید به تأخیر افتادن روا شدن حاجتم برایم بهتر باشد؛ زیرا تنها تو به سرانجام امور آگاه هستی».
پس علم خدا به سرانجام امور، از علل اصلی تأخیر افتادن و روا نشدن حاجت‌هاست؛ بنابراین اگر کسی به خداوند باور داشته باشد و او را آگاه بر تمام امور بداند؛ خیالش آسوده است که هر یک از دعاهایش به موقع، مستجاب خواهد شد.
قرآن کریم دراین‌باره می‌فرماید: «عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون»؛[3] «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید».
بنابراین باید گفت چون خدا آفریننده انسان است، بر تمام مصالح او آگاهی کامل دارد. از سوی دیگر هیچ موجودی مهربان‌تر از خداوند به انسان نیست؛ پس تأخیر افتادن استجابت دعا و برآورده نشدن حاجت، از سر بی‌لطفی و یا ناتوانی خداوند نخواهد بود؛ بلکه از سر مصلحت و دلسوزی اوست.
پی‌نوشت:
[1]. غافر: 60.
[2]. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، دعای افتتاح.
[3]. بقره: 216.