حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در نشر و گسترش فرهنگ امامت نقش بسیار ویژه‌ای داشتند. در این مطلب به پاسخ حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به برخی سوالات که در مورد امامت از ایشان می‌پرسیدند می‌پردازیم.
مقدمه: جایگاه امامت آنقدر والاست که از آنجا که خداوند متعال به صورت مستقیم با انسان‌ها ارتباط برقرار نمی‌کند و سخن نمی‌گوید و به عبارت دیگر انسان‌ها با این کالبد قاصر و ظرفیت بسیار کمشان قابلیت دریافت مستقیم پیام‌های آسمانی را ندارند، پس این انبیا و اولیای خاص الهی هستند که به عنوان واسطه‌ای پیام‌ها و دستورات خداوند متعال را به انسان‌ها منتقل می‌کنند و حلقه وصل میان خداوند متعال و بندگان او هستند.
به خاطر این مسئولیت بسیار منحصر به فرد امامان به عنوان واسطه بودن میان خداوند متعال و بندگان او است که انسان‌های عادی نمی‌توانند و نباید تکیه بر جایگاه امامان بزنند.
علاوه بر این امامان معصوم نشانه‌ها و ویژگی‌های دیگری دارند که مسلماً انسان‌های عادی از آنها برخوردار نیستند و این قابلیت‌ها و نشانه‌های منحصر به فرد امامان از منظر حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام چنین است: «لِلْإِمَامِ عَلاَمَاتٌ يَكُونُ أَعْلَمَ اَلنَّاسِ وَ أَحْكَمَ اَلنَّاسِ وَ أَتْقَى اَلنَّاسِ وَ أَحْلَمَ اَلنَّاسِ وَ أَشْجَعَ اَلنَّاسِ وَ أَسْخَى اَلنَّاسِ وَ أَعْبَدَ اَلنَّاسِ وَ يُولَدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً وَ يَرَى مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لاَ يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ إِذَا وَقَعَ عَلَى اَلْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَى رَاحَتَيْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ لاَ يَحْتَلِمُ وَ تَنَامُ عَيْنُهُ وَ لاَ يَنَامُ قَلْبُهُ وَ يَكُونُ مُحَدَّثاً وَ يَسْتَوِي عَلَيْهِ دِرْعُ رَسُولِ اَللَّهِ ص وَ لاَ يُرَى لَهُ بَوْلٌ وَ لاَ غَائِطٌ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ وَكَّلَ اَلْأَرْضَ بِابْتِلاَعِ مَا يَخْرُجُ مِنْهُ وَ يَكُونُ لَهُ رَائِحَةٌ أَطْيَبُ مِنْ رَائِحَةِ اَلْمِسْكِ وَ يَكُونُ أَوْلَى اَلنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ يَكُونُ أَشَدَّ اَلنَّاسِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَكُونُ آخَذَ اَلنَّاسِ بِمَا يَأْمُرُهُمْ بِهِ وَ أَكَفَّ اَلنَّاسِ عَمَّا يَنْهَى عَنْهُ وَ يَكُونُ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَاباً حَتَّى لَوْ أَنَّهُ دَعَا عَلَى صَخْرَةٍ لاَنْشَقَّتْ نِصْفَيْنِ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ سِلاَحُ رَسُولِ اَللَّهِ ص وَ سَيْفُهُ ذُو اَلْفَقَارِ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ شِيعَتِهِ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ أَعْدَائِهِمْ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ اَلْجَامِعَةُ وَ هِيَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِيهَا جَمِيعُ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وُلْدُ آدَمَ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ اَلْجَفْرُ اَلْأَكْبَرُ وَ اَلْأَصْغَرُ إِهَابُ مَاعِزٍ وَ إِهَابُ كَبْشٍ فِيهِمَا جَمِيعُ اَلْعُلُومِ حَتَّى أَرْشُ اَلْخَدْشِ وَ حَتَّى اَلْجَلْدَةُ وَ نِصْفُ اَلْجَلْدَةِ وَ ثُلُثُ اَلْجَلْدَةِ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ عليها السلام» [۱] «امام را نشانه هایی است: دانشمندترین مردم میباشد و حکیم ترین مردم و پرهیزکارترین مردم و دلیر ترین مردم و باسخاوت ترین مردم و پر عبادت ترین مردم و ختنه شده متولد می شود و پاکیزه میباشد و از پشت سرش همچون پیش رویش می بیند و سایه ندارد و چون از شکم مادر بر زمین می افتد دو کف دست بر زمین می نهد و صدا بشهادتین بلند میکند و محتلم نمیشود و دیده اش بخواب میرود ولی دلش بیدار است و فرشتگان با او سخن میگویند و زره رسول خدا بر تن او راست آید و بول و غایطش دیده نشود زیرا خداوند عز و جل زمین را موظف فرموده است تا هر چه از امام بیرون می آید ببلعد بویی خوشتر از بوی مشک دارد و امام بر مردم از خودشان بحکم فرمایی سزاوارتر است و از پدران و مادرانشان بر آنان مهربان تر و بیشتر از همه مردم در پیشگاه خدای عز و جل فروتن می باشد و بدستوراتی که بمردم می دهد خود از همه بهتر عمل میکند و از کارهایی که نهی میکند خودداریش از همه بیشتر میباشد و دعایش مستجاب است تا آنجا که اگر دعا بر سنگی کند بدو نیم شکافته می شود و اسلحه رسول خدا و شمشیر ذو الفقارش نزد او است و بنزدش کتابی است که نام های شیعیانش تا روز قیامت در آن است و کتابی که نام های دشمنانش تا روز قیامت در آن ثبت است و جامعه نزد او است و آن طوماری است بدرازی هفتاد ذراع که همه نیازمندی های آدمیزاده در آن ثبت است و جعفر بزرگ و جعفر کوچک که در پوست بز و پوست قوچ است نزد او است و همه دانش ها را در بردارند حتی زیان کرد خراشیدن تن و حتی حد زدن با تازیانه را و نصف حد و یک سوم حد با تازیانه را و مصحف فاطمه در نزد او می باشد».
یکی از سوالات و شبهاتی که حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در مورد امامت به آن پاسخ دادند، سوالی بود که مامون در مجلسی که جمعی از عالمان عراق و خراسان در آن مجلس بودند از حضرت امام رضا علیه السلام پرسید، سوال مامون در مورد این آیه شریفه بود: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا» [۲] «سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم»، که مامون در مورد این آیه سوال کرد که مراد از بندگانی که خداوند آنها را برگزیده و کتابش را بعد از امت‌های سابق به آنها به ارث رسانیده، چه کسانی هستند؟ عالمان و دانشمندان حاضر در مجلس در پاسخ به مامون گفتند که مراد از آن بندگان برگزیده همه امت اسلامی هستند. مامون این سوال را از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام پرسید، آن حضرت در پاسخ فرمودند: من به چیزی که این آقایان میگویند معتقد نیستم و می‌گویم مراد از برگزیدگان در این آیه، اهل بیت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند. مامون دلیلش را از حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام جویا شد، که آن حضرت در پاسخ فرمودند: در ادامه این آیه‌ای که قرائت کرده‌ای آمده است امت اسلامی سه گروه هستند، یک گروه به خود ستم می‌کنند یک گروه میانه‌رو و یک گروه به نیکیها سبقت می‌گیرند:«فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ» [۳] «از میان آنها عده‌ای بر خود ستم کردند، و عده‌ای میانه رو بودند، و گروهی به اذن خدا در نیکیها (از همه) پیشی گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است»، و سپس در آیه بعد می‌فرماید: «جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا ۖ وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ» [۴] «(پاداش آنان) باغهای جاویدان بهشت است که در آن وارد می‌شوند در حالی که با دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته‌اند، و لباسشان در آنجا حریر است»،
بنابراین اگر مراد از برگزیدگان خدا همه امت باشند، لازمه‌اش این است که همه امت حتی آن گروه ظالم برگزیده بوده و وارد بهشت شوند!
مامون در ادامه از حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام پرسید: اهل بیت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم کیانند؟ حضرت فرمودند: آنهایی که خداوند متعال درباره آنها می‌فرماید:«إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» [۵] «خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد».[۶]
یکی دیگر از سوالات و شبهاتی که حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در مورد امامت به آن پاسخ دادند این بود که چرا هر کدام از امامان اهل بیت علیهم السلام، امامان بعد از خود را معرفی می‌نمودند؟ که آن حضرت در پاسخ به این سوال فرمودند: برای امام لازم است که اگر فوت خود را نزدیک دید جانشین خود را به مردم معرفی کند و حجت را برایشان تمام کند، چون طبق فرموده خداوند متعال در قرآن کریم: «وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّىٰ يُبَيِّنَ لَهُمْ مَا يَتَّقُونَ»[۷]، پس شایسته نیست که خداوند متعال قومی را پس از اینکه آنان را هدایت کرد گمراه کند تا اینکه چیزی که موجب تقوای ایشان است را برایشان بیان کند و معرفی نکردن امام بعدی نیز موجب گمراهی مردم می‌شود».[۸]
یکی دیگر از سوالات و شبهاتی که حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به آن پاسخ دادند، در مورد دلیل علم غیب داشتن ائمه اطهار علیهم السلام بود، در این مورد از محمد بن فضل هاشمی روایت شده است که می‌گوید: عمروبن هذّاب که ناصبی و متمایل به مذهب معتزله بود از حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام چنین سوال کرد: شما که ادعا می‌کنید علم غیب دارید دلیلتان چیست؟ حضرت امام رضا علیه السلام در پاسخ به او فرمودند: آیا این آیه را نخوانده‌ای که خداوند متعال می‌فرماید:«عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِنْ رَسُولٍ» [۹] «او دانای غیب است و هیچ کسی را بر غیب خود آگاه نمی‌کند مگر فرستادگانی را که برای آگاه شدن از غیب برگزیده است»، یعنی خدا فقط عالم به غیب است و علمش را جز بر کسی که از او راضی باشد فاش نمی‌کند و آن کس نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است، ما اهل بیت نیز ورثه علم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستیم و چه کسی از ما اهل بیت به نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نزدیک‌تر است؟»[۱٠]
پی نوشت
[۱] عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد ۱، صفحه ۲۱۲
[۲] سوره فاطر، آیه ۳۲
[۳] سوره فاطر، آیه ۳۲
[۴] سوره فاطر، آیه ۳۳
[۵] سوره احزاب، آیه ۳۳
[۶] عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد ۱، صفحه ۲۲۹
[۷] سوره توبه، آیه ۱۱۵
[۸] عیون اخبار الرضا علیه السلام، جلد ۱، صفحه ۲۶
[۹] سوره جن، آیات ۲۶ و ۲۷
[۱٠] الخرائج و الجرائح، جلد ۱، صفحه ۳۴۵