امام سجاد علیهالسلام در خطبه‌ای که در شام ایراد کرد، به دنبال دو هدف عمده بود؛ معرفی اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و رسوایی دستگاه بنی‌امیه. نتیجه این خطبه، بیدار شدن دل‌های مرده مردم شام و همدردی آنان با اهل‌بیت امام حسین علیهالسلام شد.
امام سجاد علیهالسلام در شام و در میان انبوه جمعیتی که هر کدام برای شهادت امام حسین علیهالسلام و اسارت اهل‌بیت او شادی و پایکوبی می‌کردند، خطبه‌ای ایراد کرد که دوست و دشمن را به گریه انداخت.[1]
حالت ایراد خطبه حضرت در شام
حضرت هنگامی به ایراد این خطبه اقدام کرد که یزید علاوه بر اینکه سر مست پیروزی خود شده بود، قصد رسوایی خاندان عصمت و طهارت را داشت. حضرت از ایراد این خطبه، اهدافی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
یک. معرفی اهل‌بیت علیهم‌السلام
مردم شام از همان ابتدا با تفکرات بنی‌امیه اسلام را پذیرفتند. آنان به اسلامی که معاویه ترسیم کرده بود، ایمان آورده بودند؛ زیرا خلیفه دوم، معاویه را برای حکمرانی بر شام، منصوب کرد؛[2] بنابراین مردم شام نه تنها اهل‌بیت علیهم‌السلام را نمی‌شناختند، بلکه از اساس با اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دشمن بودند.
حضرت این هدف را در دو قالب عام بیان فرمود:
أ. بیان افتخارات، برجستگی‌ها و امتیازات اهل‌بیت علیهم‌السلام؛
ب. مقایسه خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با خاندان بنی‌امیه.
دو. رسوایی دستگاه بنی‌امیه
معاویه، طوری مردم را تربیت کرده بود که تمام خوبی‌ها را در بنی‌امیه می‌دیدند و امام حسین علیهالسلام را خروج‌کننده بر خلیفه، می‌انگاشتند. خطیبی هم که قبل از امام سجاد علیهالسلام سخنرانی کرد، تا پایان خطبه خود، به تعریف از خاندان بنی‌امیه پرداخت؛[3] بنابراین لازم بود که امام سجاد علیهالسلام این گروه مردم‌فریب را رسوا کند.
این هدف نیز در چند مرحله در خطبه امام سجاد علیهالسلام به چشم می‌خورد:
أ. بیان گمراهی خطیب و بنی‌امیه و عدم صلاحیت یزید برای خلافت؛
ب. برانگيختن احساسات و شور افکندن در قلوب مردم شام به خاطر جنايات يزيد در حادثه کربلا؛ حضرت به‌گونه‌ای خطبه خواندند که یزید و بنی‌امیه، در نگاه مردم منفور شدند و اهل شام با اهل‌بیت امام حسین علیهالسلام همدردی کردند.
ج. جلب توجه مردم به حق و حقيقت و بيدار کردن دل‌های مرده آنان و مبارزه با بدعت‌های بنی‌امیه.
بنابراین امام سجاد علیهالسلام، با ایراد یک خطبه حماسی و عاطفی، جوانمردانه، عالمانه و عاقلانه، علاوه بر معرفی خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، خاندان بنی‌امیه را رسوا کرد و دل‌های مرده مردم شام را با خودشان همراه ساخت.
پی‌نوشت:
[1]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث، ج45، ص138.
[2]. طبری، ابن جریر، تاريخ الأمم و الملوك، دارالتراث، ج4، ص289.
[3]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، داراحیاءالتراث، ج45، ص137.