رهروان ولایت ـ بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـنِ الرَّ‌حِيمِ
«يا بَني آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ؛[اعراف/31] اى فرزندان آدم، نزد هر مسجدى- به هنگام نماز- آرايش خويش- جامه و آنچه مايه آراستگى است- فرا گيريد، و بخوريد و بياشاميد و اسراف مكنيد، كه خدا اسرافكاران را دوست ندارد.»
شرح نکته ها و پیام ها
خداوند متعال در این آیه شریف به سه نکته بسیار مهم و اساسی اشاره فرموده است در این نوشتار سعی می‌کنیم به طور اختصار به جوانب این سه موضوع اشاره کنیم.
برای ملاقات خدا زیبا باش
اولین و زیباترین مطلبی که خدای متعال دراین آیه شریف به آن اشاره می‌فرماید توجه به زیبایی ظاهر در هنگام عبادت وبندگی است. این موضوع گواه بر توجه واهتمام آموزه‌های اسلام به زیبایی و طراوت ظاهری نظافت فردی واجتماعی به خصوص در زمان عبادت است. ازاین رو یک فرد مسلمان ومؤمن به آموزه‌های الهی در زمان نیایش و ارتباط با خدای خود چه در خلوت و چه در میان اجتماع بهترین و زیباترین لباسها را مورد استفاده خود قرار میدهد.
اسراف نکن!
خداوند متعال در ادامه بیان معارف و آموزه‌های قرآنی به بندگان خود سفارش به ترک اسراف در زندگی را می‌نماید. اسراف از جمله بلایا و رذایل اخلاقی است که عواقب و تبعات شومی را در دنیا و آخرت به دنبال دارد. ولی قبل از آنکه به تبعات و آثار شوم این رذیله اخلاقی بپردازیم لازم است معنای لغوی و اصطلاحی آن روشن شود.
مفهوم شناسی اسراف در فرهنگ اسلامی
راغب اصفهانی در خصوص معنای اسراف می‌گوید: «السرف تجاوز الحد في كل فعل يفعله الانسان؛.(1) اسراف به معناي تجاوز از حد و معيار در هر كاري است كه از انسان سر بزند.»
«اسراف ضد اعتدال و ميانه روی است و شامل همه كارهای نظری و عملی انسان می شود؛ خودباوری بيش از اندازه نسبت به توان خويش و ديگری، پرخوری، پرخوابی، پرحرفی، زياده روی در بذل و بخـشش مال، خرج كردن مال در موارد بيهوده و حرام، خوردن مال حرام، خارج شدن از حد انسانيت و گناه كردن و گناهكار بودن، افراط در هر كاری...».[2]
عواقب و پیامدهای شوم اسراف
خداوند متعال در فراز سوم این آیه شریف به یکی از پیامدهای شوم اسراف در زندگی اشاره می‌فرماید. با نگاه و دقت درآیات و روایات می‌توان پیامدهای این رذیله اخلاقی را این چنین بیان نمود:
1-خدا اسراف کاران را دوست ندارد
آموزه‌های اخلاقی و دینی اسلام بر پایه و اساس میانه روی و تعادل بنا شده است، از این رو هرگاه رفتاری برخلاف معیار تعادل و میانه روی شکل گیرد از دایره حیطه فضیلت اخلاقی و دینی خارج خواهد شد و رنگ و بوی رذیله رابه خود خواهد گرفت از طرفی هرگاه کسی مرتکب رذیله اخلاقی شود٬ خود را از دایره محبت الهی دور خواهد ساخت کما اینکه در خصوص رذیله شوم اسراف خدای متعال می‌فرماید: «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ؛[اعراف/31]و بخوريد و بياشاميد و اسراف مكنيد، كه خدا اسرافكاران را دوست ندارد.»
2- اسراف انسان را جهنمی میکند
از جمله پیامدهای شوم رذیله اخلاقی اسراف این است که موجب میشود انسان بدترین سرانجام را تجربه نماید و مبتلا به بدترین زندگی ها در آخرت شود زندگی توأم با سختی و زجر و عذاب است. زندگی که دسترنج اسراف و زیاده روی غیر اخلاقی در دنیا بوده است. از این رو خدای متعال می‌فرماید: «أَنَّ الْمُسْرِفينَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ؛[غافر/43] و محقّقا تجاوز كنندگان از حدّ و اندازه (مشركين) آنان ياران آتش (دوزخ) اند.»
3-اسراف مانع هدایت
یکی از پیامدهای خطرناکی که از بعضی از آیات در خصوص اسراف بدست می‌آید. این است که اسراف و زیاده روی و خروج از اعتدال و میانه روی مانع و سد بزرگی در برابر هدایت افراد است کما اینکه خدای متعال در این خصوص می‌فرماید:«إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ؛[غافر/28] خداوند كسى را كه اسرافكار و بسيار دروغگوست هدايت نمىكند.»
4- اسراف عامل فقر و نداری
خارج شدن از حالت تعادل و زیاده روی در مصرف انسان را به ورطه فقر و نداری سوق میدهد از این رو در فرهنگ روایت اسراف یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار در فقر و نداری محسوب میشود: در این خصوص از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:«سَبَبُ الفَقرِ الإسرافُ؛[3] سبب فقر ، اسراف است.»
در روایت دیگری از امام علی(علیه السلام)این چنین نقل شده است: «ميانه روي، مال اندك را رشد مي دهد واسراف، مال زياد را نابود مي كند.»[4]
5-عامل تباهی جسم و جان
زیاده روی در هرکاری علاوه بر تبعات شوم فقر و نداری و از بین رفتن نعمت موجب میشود جسم افراد نیز رو به تباهی و سستی بگراید، زیاده روی در خوردن، زیاده روی در خوابیدن وموارد دیگری که تأثیر مستقیمی بر روی جسم افراد دارد ثمره جز بیماری را برای افراد به دنبال نخواهدداشت کما اینکه در روایتی از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «لَيْسَ فِيمَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ إِسْرَاف ... إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِيمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَن؛ [5]در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نيست ... بلكه اسراف در چيزهايى است كه مال را از بين ببرد و به بدن صدمه بزند.
______________________
پاورقی:
[1]. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، مدخل سرف.
[2]. پایگاه اینترنتی،دانشنامه اسلامی.
[3]. تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ص359،ح8126
[4]. تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ص353.
[5]. کافی(ط-الاسلامیه) ج 4 ، ص 54 ، ح 10.