آثار مطهّر

استاد مطهری (ره)  یکی از بزرگ‌مردانی است که در احیای تفکر اسلامی نقش بسیار بزرگی داشته است. وی درزمانی که تفکرات و تفسیرهای مختلف از اسلام رشد یافته بود و مکاتب غیر اسلامی نیز گسترشی چشم‌گیر داشت؛ به نجات بشریت و اسلام از تفکرات غلط پرداخت. وی برای رسیدن به این هدف مطهّر، تمامی عمر خویش را وقف نمود. حاصل عمر شریف ایشان مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و تألیفاتی است که دارای ویژگی‌های خاص و حتی منحصربه‌فرد است. در این نوشتار به بیان چند ویژگی بارز آثار استاد می‌پردازیم.

اولین ویژگی در آثار شهید عمیق بودن مطالب با استفاده از بیانی ساده و روان است. آثار عمیق زیادی در علوم اسلامی ـ انسانی نگاشته شده، اما قابل‌استفادۀ همگان نیست؛ ولی آثار شهید مطهری در عین عمق برای همه، پرسود است. استاد حسینی بوشهری مدظله به‌عنوان مثالی برای سادگی بیان آثار استاد می‌گوید: « کتاب عدل الهی وی که یک کتاب کاملاً فلسفی و کلامی است نمونه بارزی از مهارت استاد مطهری در بیان دین به زبان ساده بشمار می‌رود[۱].»

ویژگی بعدی آثار شهید، داشتن چارچوب و سیر فکری منظم است. به‌راحتی می‌توان برای هر قشری یک سیر مطالعاتی از آثار شهید مطهری ارائه نمود که به رشد و تربیت مخاطب بیانجامد. مثلاً می‌توان برای دانش آموزان یک نوع سیر مطالعاتی از آثار را معرفی کرد و برای جامعهٔ اساتید و مربیان نیز سیری جداگانه معرفی نمود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار خود با مسئولان و اساتید طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری، پس از بیان ارزشمندی طرح و قدردانی از مسئولان فرمودند: «مرحوم شهید مطهری مرد بسیار عمیق و بافکر و پرمغزی بود؛ ایشان از دانش‌های لازم برای این تحقیقات برخوردار بود؛ فلسفه می‌دانست، کلام می‌دانست، فقه می‌دانست، تاریخ می‌دانست. ایشان در هر بحثی وارد می‌شد، زوایای آن را کاوش می‌کرد؛ بنابراین آثار ایشان خیلی باارزش است. من یک وقت به دوستان طلبه می‌گفتم: اگر کسی فقط آثار ایشان را از اول تا آخر با دقت بخواند، کافی است که او را به یک سطح راقی از معارف عمیق اسلامی برساند. شما که اینها را تلخیص کرده‌اید و برنامه‌ریزی‌شده و شکل داده‌شده ارائه می‌دهید، خوب و بسیار باارزش است.»[۲]

ویژگی سومی که بیان می‌شود؛ جنس بیان استاد است. بیانی که ابتدا به بررسی نظریه‌های مختلف با زبانی مملو از احترام، همراه با شمردن نقاط مثبت اندیشه‌های گوناگون و نقد علمی آنان می‌پردازد. زبان استاد مطهری زبانی خیرخواه است. خود ایشان پس از نقد مادیگری می‌گوید: ”این بود شمه ای از تذکراتی که می‌خواستم خیرخواهانه و دوستانه به عزیزانی که هنوز فکر می‌کنم اغفال‌شده هستند، بدهم. امیدوارم این تذکرات، سودمند واقع گردد”. [۳]

دیگر ویژگی آثار شهید مطهری جامعیت آن آثار است. در دریای آثار ایشان می‌توان مطالبی با موضوعات اعتقادی، تفسیر قرآن، سیرهٔ معصومین، تاریخی، فقهی و حقوقی، اخلاقی و عرفانی، اجتماعی و سیاسی یافت. مطالبی که در هر موضوع نیز می‌توان سیر مطالعاتی از آسان به مشکل معرفی کرد و این بیانگر غنای آثار استاد است. [۴]  البته ارزش ویژهٔ این جامعیت باعقل محوری و مسئله یابی آثار استاد نمود پیدا می‌کند. در اصل استاد موضوعات روز و مسائل جامعه را با در نظر گرفتن زبان و دغدغه‌های مخاطب مطرح می‌سازد. مسئلهٔ حجاب یا عدل الهی و فلسفهٔ شرور ازجمله سؤالاتی است که بهترین پاسخ آن در آثار استاد یافت می‌گردد؛ و این نشان از موقعیت‌شناسی بالای شهید مطهری دارد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این موضوع می‌فرمایند: «تا آن‌جا که بنده به یاد دارم، از سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ تا سال ۱۳۵۸ که ایشان به شهادت رسید، در هر موقعیت زمانی، با آن بینش عمیق خود - که تسلّط کامل هم بر فضای فکری و فرهنگی کشور داشت - هرجا در عرصه فکر، هجمه‌ای را به اسلام و به احکام و اصول اسلامی مشاهده می‌کرد، به مقابله می‌شتافت و سدی مثل کوه در مقابل اشکالات می‌آفرید. [۵].»

...................

پی‌نوشت

[۱] - هنر شهید مطهری عرضه دین به زبان ساده است

[۲] - گزیده بیانات رهبر انقلاب درباره طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری

[۳] - علل گرایش به مادّی گری، ص: ۴۳

[۴] - سیرمطالعاتی استاد مطهری

[۵] - بیانات در دیدار جمعی از کارگران و معلمان ۱۳۷۸/۲/۱۵