نقش مذهب در جلوگيري از گرايش هاي انحرافي در جوانان چيست؟

«انسان مدرن در طي سده هاي اخير، گام هايي سريع و عجولانه در مسير دين زدايي و انساني كردن تمام ابعاد خدايي وجود خويش و تقدس زدايي از امور مقدس برداشت و نعره مستانه استغنا از دين ورزي و خدا باوري را در جهان طنين انداز كرد و گستاخانه پايان عصر دين و معنويت ديني را اعلام نمود. امّا اينك نوبت آن فرا رسيده كه از خواب سنگين غفلت، كه براي چند سده او را در برگرفته، بيدار شود و آب را از سراب باز شناسد و بيش از اين در هلاكت خويش نكوشد و در كوره راه ضلالت مركب نراند و روزنه اي به سوي نور بگشايد و در كنار چشم سر، چشم دل نيز باز كند».(1)

دين كه برنامه زندگي انسان، راهنماي او براي رسيدن به كمال و شكوفا كننده استعدادهاي والاي انساني است. به همه ابعاد جسمي، روحي و رواني انسان توجه داشته و بر اساس فطرت انسان طراحي و تدوين شده، چرا كه از سوي خالق و هستي بخش انسان ارائه گرديده است.
با توجه به اين كه انسان داراي ابعاد متعدد و مختلفي است. نقش دين در جلوگيري از گرايش هاي انحرافي را با نگاه به سه بعد شناختي، عاطفي و رفتاري انسان بيان مي كنيم.
الف: بعد شناختيشناخت، آگاهي و علم مانند نور است و جهل و بي اطلاعي مثل ظلمت. و مسلم است كه انسان در فضاي نوراني و روشن، راه را از بي راه تشخيص مي دهد و مسير خود را پيدا مي كند ولي انساني كه ناآگاه است و در فضاي تاريك و ظلماني بي اطلاعي مسير مي كند امكان منحرف شدن از مسير و افتادن از پرتگاه براي او زياد است.
انسان با قوه شناخت و تفكر جهان پيرامون خود را درك مي كند، مسائل مختلف را تجزيه و تحليل مي نمايد، به چيزي معتقد مي شود و هدفي را براي خود بر مي گزيند.
1. دين به انسان شناخت و بينش مي دهد: دين پاسخگوي سئوالات بنيادين است كه از آغاز تا به امروز مطرح بوده و در آينده نيز به شكل هاي ديگري مطرح خواهد بود. از كجا آمده ام، آمدنم بهر چه بود، به كجا مي روم آخر ننمايي وطنم «اديان وحياني با ارائه حقايق خطا ناپذيري درباره خدا، جهان و انسان، نقطه اتكاي معرفتي استواري در اختيار انسان مي نهند و افق نگرش جامعتري به او مي بخشند.
در نظام فكري انسان دين باور، دين و عقل پيوندي مبارك و ثمر بخش مي يابند. عقل به تحكيم مباني نظري باورهاي ديني همت مي گمارد و دين با گشودن مرزهاي فرا عقلي، محدوديت هاي عقل نظري را ياد آور مي شود و زمينه صعود انسان را به افق هاي بالاتر مهيا مي سازد.(2)
دين مكررا انسان را براي شناخت و تفكر در پديده هاي آفرينش، آفاق و انفس ترغيب و تشويق مي كند. در نگاه دين يك ساعت تفكر از هفتاد سال عبادت برتر و ارزنده تر است.
دين براي اثبات وجود خالقي قادر و متعال مي گويد اي انسان بينديش كه آيا «بدون خالق و آفريننده آفريده شده اي يا خود آفريننده خود هستي؟».(3)
و براي اثبات هدفمندي خلقت انسان مي گويد «آيا گمان مي كنيد كه ما شما را بيهوده و بدون هدف آفريده ايم و...؟(4)
دين مي گويد خلقت آسمان، زمين و انسان بيهوده نيست بلكه براي آن است كه انسان از طريق بندگي خدا، خالق و هستي بخش خود، استعدادهاي نهفته در وجودش را شكوفا سازد و به كمال نهايي خود برسد. و به انسان اين بينش و شناخت را مي دهد كه تنها براي همين چند روز دنيا آفريده نشده اي بلكه براي ابديت آفريده شده اي، براي فنا شدن آفريده نشده اي بلكه براي بقاء آفريده شده اي. اعمال ما در اين دنيا سرنوشت ما را در جهان آخرت مي سازند.
خلاصه آن كه اين امكان همواره براي جوان دين دار فراهم است كه كشتي طوفان زده انديشه اش، كه در گرد باد تحير و شكاكيت گرفتار آمده است، در ساحل آرام ايمان پهلو بگيرد».(5)
2. دين به انسان هدف مي دهد: از مهم ترين شروط موفقيت، داشتن هدف است و عدم آن موجب سرگرداني و انحراف از مسير اصلي مي شود. انسان هدفمند مسير خود را مي يابد سر درگم نمي شود و با هر نسيمي به اين سو و آن سو نمي رود.
كسي كه باور دارد هدف از خلقت او بندگي در مقابل خداوند متعال است. و تبعيت از دستورات او استعدادهايش شكوفا مي شود و ارزش وجودي او بالاتر مي رود و اين كه اعمال و رفتار دنيايي او آخرتش را مي سازد، حركات و سكنات او جهت دار مي شود، مي داند به دنبال چه مي گردد، احساس هدفمندي مي كند و سرگردان نيست و با هر پيشنهادي به اين سو و آن سو نمي رود.
3. دين به انسان هويت و شخصيت مي دهد: در ديدگاه تجددگرا، انسان موجودي است كه همچون ساير حيوانات، از دل طبيعت برخاسته و بر اثر تحولات زيست شناختي به مرحله كنوني رسيده است و تنها هدف او پيشرفت در طريق ماديت و تسلط بيش تر بر جهان طبيعت است. امّا از نگاه دين، انسان مخلوق برگزيده و ويژه خداوند است با ظرفي نا متناهي، و هدف نهايي آفرينش او پيشرفت در طريق معنويت و تقرّب به درگاه احديت است».(6) هم چنين انسان جانشين خداوند در روي زمين است و به مقامي مي رسد كه فرشته مقرب در آنجا راه ندارد. البته همه اين فضيلت ها وقتي حاصل مي شود كه انسان قبل از هر چيز بنده و مطيع خداوند باشد. انسان با بندگي و تسليم در برابر حق به جايي مي رسد كه به خدا مي پيوندد و خدايي مي شود و به اذن او كارهاي خدايي مي كند.
آري، انساني كه به غايت ولاي وجود خويش ايمان دارد، هيچ گاه احساس پوچي و بي هدفي نمي كند. و شأن و مقام خود را آنقدر ارجمند مي داند كه تن به هيچ گناهي نمي دهد.
شخصي كه به وجود خداوند متعال و اوصاف متعالي او، همچون قدرت، رحمانيت و توبه پذيري باور دارد و بر او توكل مي كند، هرگز دچار يأس و نوميدي نمي شود».(7)
ب: بعد عاطفيعشق، محبت، تنفر و خشم همه پاره اي از جلوه هاي بعد عاطفي انسان هستند.
انسان از طريق اين بعد از وجود خود، با ديگران رابطه برقرار مي كند، عشق مي ورزد و يا دوري مي گزيند. به اشياء، اشخاص موضوعات و يا اهداف خاصي علاقمند مي شود و انگيزه رسيدن به آنها او را به حركت وا مي دارد و در اين ميان نقش دين اين است كه: به عواطف انسان جهت مي دهد:
يكي از واجبات اسلام تولي و تبرّي است، يعني دوست داشتن براي خدا و برائت دوري جستن براي خدا.
يعني ملاك دوستي ها، محبتها و تنفرها و دشمني هايمان خدايي باشد، مقام، ثروت، زيبايي و... از ديد الهي نمي تواند ملاك دوستي باشد.
با توجه به اين ملاك واضح است كه خيلي از انحرافات كه بر اساس دوستي هاي غير خدايي و تقليدهاي كوركورانه ايجاد مي شود از چارچوب دوستي هاي خدايي خارج است.
يكي از نكات مهم اين مسئله اين است كه دوست داشتن يك شخص موجب مي شود كه به تدريج خصوصيات و صفات محبوب در محب ظهور پيدا كند و محب رنگ و بوي محبوب را به خود بگيرد. حال اگر اين شخص يا شي يا ايده و فكر خدايي باشد ناخود آگاه محب هم خدايي مي شود و اگر آن شي و يا شخص خدايي نباشد دوست دارنده او نيز ناخود آگاه از خدا دور مي شود و زمينه هاي انحراف براي او فراهم مي شود به همين دليل است كه در اسلام (سفارش زيادي شده) به محبت اهل بيت و اولياء دين، زيارت آنها، ديدار با مؤمنين، علما و صلحا و احترام به آنها سفارش زيادي شده است.(8)
وقتي كه اولياء و افراد صاحب كمال را دوست بداريم و به آنها عشق بورزيم روز به روز به آنها نزديك تر مي شويم و به مرور كمالات و فضايل آنها در ما ظهور پيدا مي كند و خلق و خوي ما نيز معطر به عطر فضايل والاي الهي مي شود.
از سوي ديگر پيوند عميق عاطفي با خالق و هستي بخش انسان از طريق عبادت، مناجات و دعاهاي با مضامين عالي كه در مذهب ما فراوان است چنان لذت و شيريني براي جوان پاك سرشت دارد كه هيچ لذتي در عالم قابل مقايسه با آن نيست.
اين خود عامل مهمي است كه جوان به مكاتب پوچ و الحادي گرايش پيدا نكند.
ج: بعد رفتاري
1. دين با دستورات شرعي به رفتار انسان جهت مي دهد:دين در همه عرصه هاي زندگي و حيات دنياي (ازدواج، معامله، عبادت، قضاوت و...).
با تشريع احكام مختلف چهار چوبي را براي رفتارهاي انسان تعريف مي كند كه بايد رفتارهاي انسان در قالب آن صورت پذيرد. از نگاه دين همه رفتارهاي انسان شامل يكي از احكام واجب، حرام، مستحب، مكروه و مباح مي شود.
براي مثال دوستي و رابطه با نامحرم و لذت بردن از او در غير از چهار چوب ازدواج حرام است و مرتكب آن هم مجازات دنيوي دارد و هم مجازات اخروي.
استفاده از اموال ديگران بدون اجازه آنها حرام مي باشد. نماز، روزه، خمس و زكات و... رفتار انسان را به سمت و سوي خاصي هدايت مي كند كه آن سمت و سوي مسير سعادت اخروي است كه شامل سعادت در اين دنيا نيز مي شود.
2. دين با توصيه هاي اخلاقي استعداد هاي والاي انساني را شكوفا مي كند:
دين همواره پشتوانه محكمي براي اخلاق بوده است و بخش قابل توجهي از آموزه هاي ديني تعاليم اخلاقي اند. پيوند دين و اخلاق چندان عميق است كه گروهي اساسا دين را همان اخلاق مي دانند. بنيان اخلاق ديني را نه در قرار دادهاي اجتماعي و نه در سودگروي يا لذت گرايي مي توان باز جست، دين با ترسيم درست رابطه انسان با آفريدگار و با كمال و سعادت حقيقي خويش، شالوده اي متعالي براي بايدها و نبايدهاي اخلاقي پي ريزي مي كند».(9)

پاورقی:

1. سعيدي مهر، محمد، ديواني امير، قم، نشر معارف، چاپ شصت و پنجم، 1383ش، ص26.
2. همان، ص27.
3. طور : 35.
4. مؤمنون : 115.
5. سعدي مهر، محمد، معارف 1، ص27.
6. همان، ص28.
7. همان، ص29.
8. سادات، محمد علي، اخلاق اسلامي، انتشارات سمت، ص110.
9. معارف 1، ص27.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات