یکی از وظائف بزرگان دین، تبیین معارف و ارزش‌های دینی در جامعه است که به آرامش جامعه می‌انجامد و از آنجا که همواره بدخواهان، آرامش جامعه را به هم می‌زنند، اسلام بعد از اتمام حجت، اجازه مبارزه با آنها را صادر کرده است.
رحمت، زیر بنای تمام نظام هستی است[1] و قرآن کریم به این مهم اشاره می‌فرماید: «ما يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِكَ لَها)»؛[2] «آنچه را خداوند از رحمت براى مردم بگشايد كسى نمى‌تواند جلو آن را بگيرد» و همین رحمت، دلیل خلقت انسان است؛ «ِالاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُم»؛[3] «مگر کسی را که پروردگارت رحم کند! و برای همین (پذیرش رحمت) آنها را آفرید». این نگاه اسلام به رحمت سبب شده تا قوانین و قواعد اسلام بر اساس همین رحمت و مهربانی تنظیم شود .
این قوانین رحمانی به‌وسیله پیامبری که خود نیز رحمت است، از سوی خداوند برای هدایت بشر فرستاده شده است؛ «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»؛[4] «به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند».
احکام غیر رحمانی اسلام
برخی از احکام اسلام اگرچه برای اشخاصی که آشنا با روح اسلام نیستند در ظاهر خشن به نظر می‌رسد ولی با بررسی و تحلیل دقیق قوانین اسلام، به رحمانی بودن تمام آنها پی می‌بریم. جنگ اگرچه در ظاهر خشن و غیر رحمانی به نظر می‌رسد ولی اگر برای دفع متجاوز و از بین بردن ظلم باشد، اوج رحمانیت خواهد بود؛ از این‌رو خداوند اجازه داده است که با هر گونه تجاوزگر مبارزه شود: «وَ قاتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ»؛[5] «و در راه خدا، با كسانى كه با شما مىجنگند، نبرد كنيد و از حدّ تجاوز نكنيد كه خدا تعدّىكنندگان را دوست ندارد». خداوند در این آیه با ظرافت، مومنان را در حین جنگ، از هر گونه ظلم و تعدی باز داشته است و این یکی از ارزش‌های ستودنی اسلام است.
اسلام و تبلیغ ارزش‌ها
یکی از وظائف بزرگان دین، تبیین معارف و ارزش‌های دینی و قرآن در جامعه است[6] و از آنجا که بزرگان برای تببین معارف و ارزش‌های دین در جامعه، با دشمنان و بدخواهان نیز روبرو می‌شوند، اسلام، راه‌هایی را برای مقابله با آنها پیشنهاد داده است. برای دفع این دشمنان گاهی لازم است بعد از اتمام حجت، اعمال قدرت صورت پذیرد.[7]
بنابراین زیربنای تمام آموزه‌های قرآن و اسلام، رحمت و عطوفت است، علاوه بر اینکه اسلام در برخوردهای تند نیز، جانب رحمت را گرفته و سفارش کرده است که تعدی و ظلم نکنید، اگر هم قرار بر برخورد تند است به یقین هدف بالاتری مانند آرامش و امنیت انسان‌ها وجود دارد؛ زیرا برخورد با عاملان خشونت از سفارشات اسلام است.[8]
پی نوشت:
[1]. مکارم، ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، 1374 ش، چاپ سی و دوم، ج18، ص170.
[2]. فاطر، آیه2.
[3]. هود، آیه119.
[4]. آل عمران، ص159.
[5]. بقره، آیه190.
[6]. نحل، آیه44؛ ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبارالرضا علیه‌السلام، نشر جهان، 1378ق، ج1، ص307.
[7]. واقدی، محمدبن عمر، بی‌تا، ج1، ص406.
[8]. بقره، آیه193، و با آنها پیکار کنید! تا فتنه (و بُت‌پرستى و سلب آزادى از مردم) باقى نماند و دین مخصوص خدا گردد. پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند، (مزاحم آنها نشوید؛ زیرا) تعدّى جز بر ستمکاران روا نیست﴾.