از آنجا که اعتقادات هر انسان، زیربنای کارهای اوست، انسان باید برای اعتقاداتش اهمیت قائل شود. از مهم‌ترین مباحث اعتقادی، توحید است که پذیرفتن آن، یک نوع جهان‌بینی کلان به انسان می‌دهد.
توحید از زیربنایی‌ترین مباحث اعتقادی است که تمام ارزش‌های دینی و انسانی، بر اساس آن تنظیم می‌شود، بنابراین سزاوار است که انسان به مباحث اعتقادی به خصوص توحید اهمیت بیشتری بدهد .
معنای توحید
توحید در نظر لغت شناسان، یکی بودن است،[1] و در اصطلاح به این معناست که خداوند، يگانه و بى‌همتاست و هيچ شبيه، مثل و مانندى ندارد؛ داراى وحدتى از نوع «وحدت حقّه حقيقيّه» است؛ بدين معنا که ذات خداوند حقيقتى است عينى كه هيچ‌گونه تعدّد و كثرتى در او راه ندارد و نمى‌توان فرد ديگرى براى او تصور كرد، او يكى است كه دو ندارد.[2]
توحید در قرآن کریم
قرآن کریم، بهترین منبعی است که می‌توان با بهره گرفتن از آن، توحید را ثابت کرد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا»؛[3] «اگر در آسمان و زمین، جز «اللّه» خدایان دیگری بود، فاسد می‌شدند (و نظام جهان به هم می‌خورد)».
پس دو خدا بودن، مستلزم فاسد شدن آسمان و زمین است. نتیجه اینکه یک خدا به نام «الله» وجود دارد و دو خدا هرگز ممکن نیست؛ زیرا اگر دو خدا بود، با همدیگر تعارض می‌کردند؛ یکی مانع از به کارگیری اراده دیگری می‌شد، پس باید یک خدا وجود داشته باشد و آن یکی فقط خدای متعال است که همان توحید است.
سوال: وجود دو خدا و هماهنگی با یکدیگر
اگر کسی سوال کند که ظاهر این آیه توحید را ثابت نمی‌کند؛ زیرا ممکن است دو خدا، بلکه بیشتر باشند و آنها با هماهنگی همدیگر جهان را اداره کنند. در جواب باید چنین گفت:
بودن دو خدا نشان از نیاز، عجز و ناتوانی دارد؛ زیرا هرگز اراده و تدبیر دو نفر، در همه امور یکسان نخواهد بود. اگر بخواهند برای اداره جهان با هم هماهنگ شوند، به اراده و تدبیر دیگری نیازمند است؛ علاوه بر اینکه نمی‌تواند اراده کامل به امور داشته باشد.
هشام بن حکم از امام صادق علیه‌السلام پرسید. «مَا الدَّلِيلُ عَلَى أَنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ قَالَ اتِّصَالُ التَّدْبِيرِ وَ تَمَامُ الصُّنْعِ كَمَا قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ- لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا»؛[4] «چه دلیلی داریم به اینکه خداوند یگانه است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: انسجام و پیوستگی تدبیر جهان و کامل بودن آفرینش، دلیل بر این معنا است... »، سپس حضرت به آیه 22 سوره انبیاء تمسک کردند.
بنابراین توحید؛ یعنی یکی دانستن خداست و بر این یگانگی خداوند دلایل عقلی، و نقلی (آیات و روایات) فراوانی دلالت دارد.
پی‌نوشت:
[1]. ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، ج3، ص450.
[2]. کریمی، جعفر، توحيد از ديدگاه آيات و روايات، نشر نمایندگی ولی فقیه، 1370 ش، ج1، ص20.
[3]. سوره انبیاء، آیه22.
[4]. شیخ صدوق، محمدبن علی، التوحید، نشر جامعه مدرسین، 1398ق، چاپ اول، ص250.