حجره و مرقد مطهّر رسول خدا (ص)
يكى از بهترين نقاط مسجد، مدفن رسول خدا (ص) است؛ پيامبرى كه محبوب خدا وخلق بوده و ميراث گرانبهاى اسلام، حاصل تلاش بيست و سه ساله اوست.
به هنگام تأسيس مسجد، در كناره شرقىِ مسجد، حجره‌هايى براى زندگى پيامبر (ص) و همسران او ساخته شد كه تا حدود نود سال پس از رحلت آن حضرت نيز سرِ پا بود. ابتدا حجره‌اى براى سوده، پس از آن عايشه و در امتداد آن، حجره‌اى براى حضرت فاطمه (س) بنا گرديد. مورّخان نوشته‌اند كه رسول خدا (ص) در همان حجره‌اى كه وفات يافت، مدفون شد. براساس آنچه كه اهل‌سنّت روايت كرده‌اند، اين حجره، همان‌حجره عايشه بوده كه حضرت در آن وفات يافت. احتمال ديگر نيز آن است كه رحلت و دفن پيامبر (ص) در حجره‌اى در ميان حجره عايشه و حجره حضرت فاطمه (س) بوده كه آن حضرت براى استراحت در آنجا بسر مى‌برده و اختصاص به هيچ‌يك از همسرانش نداشته است.
به هر روى، زمانى كه پيامبر (ص) دفن شد و سپس ابوبكر و عمر را در كنار آن حضرت دفن كردند، به تدريج ميان بخش متعلق به عايشه و اين قسمت، پرده (و سپس در روزگار عمر ديوار كوتاهى) كشيده شد. اين وضعيت تا زمان توسعه مسجد در عهد وليد، به همان شكل باقى بود. در آن زمان كه قسمت شرقى مسجد توسعه يافت، مرقد مطهر در حالى كه گرد آن يك پنج ضلعى كشيده شد، داخل در مسجد گرديد. گفته‌اند انتخاب پنج ضلعى از آن روى بود كه شبيه كعبه به صورت مربع نباشد. به علاوه كسانى كه در پشت آن به سوى قبله نماز مى‌خوانده‌اند، چون سمت مثلثى آن برابرشان بود، در واقع، عملا رو به قبر بودن، براى آنان صدق نمى‌كرد.
گفتنى است نخستين بار يكى از امراى اسماعيلىِ مصر با نام ابن ابى‌الهيجاء، پرده‌اى را كه سوره يس روى آن كتابت شده بود، روى مرقد مطهّر پيامبر (ص) كشيد 1و از آن زمان به بعد، پرده‌اى كه روى آن آيات قرآن نوشته شده بود، روى مرقد مطهّر كشيده‌مى‌شد.
سال ۵۵٧ در اطراف مرقد مطهّر، در زير زمين به دليل احتمال نفوذ صليبى‌ها كه بناى حمله و نفوذ از طريق درياى سرخ را داشتند سُرب ريخته شد تا مانع از دسترسى آنان به قبر پيامبر (ص) شود. 2پس از آن در سال ۶۶٨ و ۶٩۴ به فرمان برخى از سلاطين مملوكى مقصوره‌هاى چوبى براى حجره شريفه ساخته شد.
تا اين زمان، زائرانِ قبر پيامبر (ص) در فاصله يك و نيم مترى قبر آن حضرت، در اطراف ديواره پنج ضلعى، كه عمر بن عبدالعزيز در اطراف قبر كشيده بود، مى‌ايستادند وزيارت مى‌خواندند. جمال الدين اصفهانى، در اطراف حجره شريفه ضريح چوبى تا سقف كشيد كه در آتش سوزى سال ۶۵۴ سوخت. در همين آتش سوزى بود كه سقف حجره شريفه نيز سقوط كرد. مستعصم، آخرين خليفه عباسى گروهى را براى تعمير فرستاد و آنان بى آنكه وارد حجره شريفه شوند، سقف را دوباره زدند.
در سال 668 بَيْبَرْس، ديواره مُشبّكى به صورت ضريح در اطراف اين پنج ضلعى،
به صورت مستطيل شكل كشيد و خانه حضرت زهرا (س) نيز داخل آن قرار گرفت و محدوده‌اى تا محراب تهجّد را داخل اين مقصوره كرد. از اين زمان به بعد، دسترسى مردم به قبر دورتر شد، خانه حضرت زهرا (س) از مسجد به داخل اين مقصوره افتاد و ستون مربعة القبر نيز از دسترس مردم خارج شد. علت نام‌گذارى آن به مربعة القبر، واقع شدن آن در زاويه شمال غربى ضريح قبر پيامبر (ص) است.
محدوده حجره طاهره، كه مرقد منسوب به فاطمه زهرا (س) و خانه ايشان در داخل آن قرار دارد، ٢۴٠ متر ( ١۶ متر طول و ١۵ متر عرض) مساحت دارد كه ضريحى مطلاّ در اطراف آن كشيده شده است.
براى ضريح، چهار در ساخته شد، يكى در سمت جنوب، يعنى قبله كه نامش «باب‌التوبه» بوده، ديگرى در سمت غرب آن كه «باب الوفود» بوده و در نزديكى اسطوانةالسرير قرار داشته، ديگرى «باب فاطمه» در ديواره شرقى حجره قرار داشته و چهارم «باب تهجّد» كه در سمت شمال است.
پس از آن، در روزگار سعودى، هيچ تغييرى جز تعميرات موقت در حجره شريفه انجام نشد و همچنان به همان صورت نخست باقى مانده است. دليل عمده آن، اين بوده است كه آبادى قبور در مرام سعودى‌ها ممنوع بوده و افزون بر آن كه در اين بخش كارى نكرده‌اند، با رنگ‌آميزى غليظ بر روى كتيبه‌ها، كوشيده‌اند تا مانع خواندن آنها توسط مردم شوند. به علاوه، با گذاشتن قفسه‌هاى قرآن، حتّى از ديدن درون حجره از لاى پنجره‌ها، مانع ايجاد كرده‌اند. و حتّى به مردم اجازه نزديك شدن به حجره شريفه را نيز نمى‌دهند.
افزون بر مرقد مطهّر پيامبر (ص) در بخش شمالى آن، محلّى به عنوان قبر فاطمه زهرا (س) وجود دارد. اين محل بنا به نقل‌هايى است كه معتقد است حضرت در خانه خودش مدفون است.
_____________________________________
١ ) . نزهة الناظرين، ص ١٨٢
٢ ) . همان، ص ١٩۴
رواياتى نيز دفن آن حضرت را در بقيع مى‌دانند كه اهل سنت بيشتر به پذيرش اين روايات تمايل دارند.
همان گونه كه گذشت، مجموعاً چهار درِ بيرونى، براى حجره شريفه تعبيه شده است؛ نخست درِ جنوبى كه تاريخ سال آن ١٠٢۶ هجرى است. در شمالى كه بابالتهجّد نام دارد و روبروى محراب تهجّد است. در شرقى كه به باب فاطمه (س) نامبردار است و روى آن اشعارى نوشته‌اند. در غربى كه به باب النبى (ص) مشهور است.
اكنون كسى كه در حال خروج از مسجدالنبى (ص) ، از سمت باب البقيع جنوبى‌ترين درِ ديوار شرقى مسجداست، در سمتِ چپِ خود حجره شريفه را مى‌بيند. در اين قسمت، سه قوس يا به عبارتى طاق‌نما هست كه به ترتيب در برابر قبر پيغمبر (ص) ابوبكر و عمر ديده مى‌شود و بالاى آن اين آيه شريفه نوشته شده است:
( إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ أُولئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَة وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ ) . ١
روى يكى از اين ستون‌ها، كه دست راست شخصى است كه روبروى قبر پيامبر (ص) ايستاده، اين شعر ديده مى‌شود: اى بهترين كسى كه استخوان‌هايش در زمين هموار دفن گشته و از بوى خوش آن دشت و دامن خوشبو شده است.
_________________________________________
يا خَيْر مَنْ دُفِنَت بالقاعِ أعْظمُه فطاب من طيبهنّ القاعُ و الأكَم
١ ) . حجرات، ٣