مرز میان خود تحقیری و خودشیفتگی

سلام بر شما کاربر محترم

بنظر می رسد کمی در معنای واژه ها خلط شده. خودتحقیری و خودشیفتگی هیچکدام مورد پذیرش دین نیست. 
در مورد حقارت نفس (بی ارزش دانستن خود) یا به تعبیر شما خودتحقیری از امام هادی (ع) نقل شده است که فرمودند: "از آسيب رساندن كسى كه براى خود ارزشى قائل نيست، در امان مباش".1
خود تحقیری و یا حقارت نفس با احساس نیازمندی و فقر به درگاه خدا فرق می کند.
انسانی که خود را به درگاه خدا نیازمند و فقیر می بیند، دچار خودشفیتگی نمی شود. و آیه 15 فاطر که می فرماید: "يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ"2. منظورش این هست که انسان همواره و در هر شرایطی چه بی بضاعت، چه متمکن؛ از بدو آفرینش تا آخرین لحظه عمر به خدا نیازمند هست و برای آنی این نیاز و وابستگیش مرتفع نمی شود. و البته انسانی که به این درک برسد که تا این حد ضعف و نیاز، سرپای وجود او را گرفته، سرکشی و ادّعا و طغیان نمی کند. به همین جهت هم گفته شده يكى از راه‌هاى مبارزه با غرور و تكبّر، دعوت انسان به درگاه خداست تا انسان به ضعف و جهل و فقر و نياز خود پى ببرد. «أَنْتُمُ الْفُقَراءُ».

و اما در تعریف تکبر؛ در حدیثی از  امام صادق (علیه‌السلام) آمده:" تکبر، این است که مردم را تحقیر کنى و حق را خوار شمارى".3
پس تکبر به معنای این هست که دیگران را تحقیر کنیم. و پا روی حق بگذاریم.
خب آیا با تحقیر کردن دیگران و ضایع کردن حق به شناخت نفس می رسیم؟!
خودشناسی یعنی پا گذاشتن روی حق و له کردن دیگران؟!
اتفاقا در حدیث دیگری تکبر کردن رو از نشانه های حقارت نفس می شمارد؛ امام صادق (ع)فرموده:"هیچ کسی نیست که تکبّر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى که در خود مى بیند".4

در حدیثی دیگر همین معنا را تاکید می کند و می فرماید انسان فخرفروش و کسی که به داشته های خود می بالد کسی هست که در خود احساس حقارت و پستی می کند و چون از عقده حقارت رنج می برد، به خود می نازد. امام علی (ع) می فرماید: "فخرفروشی به دیگران و به خود نازيدن از بی‌مقداری و نشانه حقارت و پستى است".5
بنابراین کسی با تحقیر دیگران و تباه کردن حق به خودشناسی و برتری نمی رسد.

نکته بعد این هست که دین نمیگه خود را کمتر از دیگران بدان؛ دیگه میگه خود را برتر از دیگران نبین!(این دو باهم فرق دارند) اتفاقا دین میگه اگر دچار خودکم بینی هستی خودت رو درمان کن!
در دین خودکم بینی و خودپسندی هر دو؛ مورد نکوهش هستند.(نه خودکم بینی؛ نه خود بزرگ بینی؛ میانه روی کن؛ یعنی جانب اعتدلال و حدوسط رو بگیر).6

دین هیچوقت نمیگه خودت رو کمتر از دشمنت بدان؛ وقتی در جنگ احد، به خاطر عدم اطاعت از فرماندهى، بر قواى اسلام شكست وارد شد، مسلمانان روحيّه خود را از دست دادند، آيه نازل شد كه مبادا با شكست، خود را ببازيد، بلكه با تقويت ايمان خود را تقويت كنيد كه در اين صورت برترى با شماست.(وَلا تَهِنوا وَلا تَحزَنوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ).7

پس نتیجه این میشه که شما به جای اینکه روی کار و رفتار دیگران تمرکز کنید؛ روی رفتار خودتون تمرکز کنید و خودتون رو اصلاح کنید. و نه خودتون رو کمتر از دیگران بدانید و نه برتر از دیگران! نه خودکم بینی و خودتحقیری؛ و نه تکبر و خودشیفتگی!

امام علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: "خوشا به حال آن كس كه عيب خودش، او را از پرداختن به عيبهاى مردم باز دارد".8

شما اگر تمایل دارید خودسازی کنید؛ پیشنهاد میکنم هر شب، قبل از خواب، از اعمال روزانه خود حساب بکشید و خودتان را محاسبه کنید و ببینید در طی روز کارهایی که انجام دادید در جهت الهی بوده یا ...؟! این دستور مطابق دین ماست. یک حدیث عرفانی از پیامبر هست که می فرماید:"موتوا قبلَ أن تموتوا" یعنی بمیرید قبل از آنکه بمیرد.9 و منظورش این هست که از شهوات گناه آلود فاصله بگیرید و ... خلاصه اشاره به همین محاسبه نفس دارد که قبل از محاسبه قیامت خود را محاسبه کنیم. (در برنامه خودسازی خیلی از شهداء هم بوده! خوشا به سعادتشان)!
______________________
1. مَنْ‌ هانَتْ‌ عَلَيْهِ نَفْسُهُ، فَلا تَأْمَنْ شَرَّهُ.(تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۵۱۲).

2. اى مردم! اين شماييد كه به خداوند نياز داريد و (تنها) خداوند، بى‌نياز و ستوده است.(فاطر، ۱۵)

3. اَلکِبرُ أَن تَغمِصَ النّاسَ وَتُسَفِّهَ الحَقَّ.(الکافى(ط-الاسلامیه)، ج۲، ص۳۱۰)

4. ما مِن أَحَدٍ یَتیهُ إِلاّ مِن ذِلَّهٍ یَجِدُها فى نَفسِهِ.(الکافى(ط-الاسلامیه)، ج۲، ص۳۱۲)

5. الافتِخارُ مِن‌ صِغَرِ الأقدارِ.(غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۲۲۰۱).

6. خیرُ الامورِ اوسطها (صافی، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج۱۵، ص ۴٩، دمشق‏، بیروت، دار الرشید، مؤسسة الإیمان، چاپ چهارم، ۱۴۱٨ق؛ ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق، عبدالشافی محمد، عبدالسلام، ج ‏۱، ص ٢۱٩، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴٢٢ق).

7. و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید! (آل عمران، ۱۳۹)

8.  طوبى لِمَن شَغَلَهُ عَيبُهُ عَن عُيوبِ النّاسِ .(نهج البلاغة، خطبة ۱٧۶)

9. آملی، سید حیدر، جامع الأسرار و منبع الأنوار، ص ٣٧٨، تهران، علمى و فرهنگى، چاپ اول، ۱٣۶٨ش؛ فرغانی، سعید الدین سعید، شمسى‏مشارق الدرارى(شرح تائیه ابن فارض)، ص ٢۶۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱٣٧٩ش.

ان شاء الله که خدا ما را از حسادت و تکبر نجات بده که ریشه اکثر امراض روحی و روانی به این دو برمی گردد. آمین

یاعلی