پیامبر در جنگ ها آب را بر روی دشمنان نبستند.
بستن آب در جنگ ها کاری غیر اخلاقی است. ادعای بستن آب بر روی دشمنان توسط پیامبر اکرم ( ص) در دو جنگ بدر و خیبر، توسط برخی از مورخان و مستشرقان و اخیرا توسط ملحدان برای تخریب چهره پیامبر(ص) مطرح می شود تا از طریق بی اخلاق نشان دادن پیامبراکرم، نبوت ایشان مورد خدشه قرار گیرد. اما باید توجه داشت مطالبی که در باره بستن آب بر دشمن توسط پیامبر(ص) نقل شده، صحت ندارد. برای اثبات این مطلب توضیح چند نکته ضروری است.
اول: روایت مربوط به جنگ بدر
متاسفانه در تاریخ اسلام موارد متعددی یافت می شود که مطالب خلاف واقع به پیامبر و مسلمانان نسبت داده شده است. در برخی کتاب‌های تاریخی آمده که یکی از اصحاب به نام «حباب بن منذر» پیشنهاد کرد که سپاه اسلام، در کنار نزدیک ترین چاه به محل استقرار دشمن، مستقر شود و چاه‌های دیگر را از بین ببرد. بر سر چاهی که فرود آمده‌اند، حوضی بسازند و پر از آب کنند. آن گاه با دشمن بجنگند و نگذارند دست آن ها به آب برسد.[1] متاسفانه این نقل از سوي اين مورخان كه عمدتا اهل سنت هستند، بدون هیچ گونه موشکافی و بررسی پذیرفته شده است.[2] اما به نظر ما این مسئله نیاز به بررسی بیشتر دارد و دچار چالش های جدی است که به آن ها اشاره می گردد:
1. کفار قریش زودتر از مسلمانان در قسمت بالا (عدوه القصوی) همراه با تسلط بر منابع آب، مستقر شدند. در قرآن به این مطلب اشاره شده:«إذ أنتُم بِالعُدوَة‌ِ الدُنیا وَ هُم بِالعُدوَة‌ِ القُصوَی؛[3] آن‌گاه که شما بر دامنه نزدیک‌تر بودید و آنان در دامنه دورتر [بلندی].» همین مسئله و نیاز مبرم به آب موجب تضعیف روحیه مسلمانان شد و لذا خداوند در آیه 11 انفال می فرماید: برای شما باران فرستادیم؛ و مفسرین این اتفاقات را ذیل این آیه آورده اند.[4]
2. اما بعد از حمله مشرکان به سمت مسلمانان و دور شدن از منابع آب خود، تسلطی بر منابع آبی مسلمانان نداشتند. ضمن اینکه حتی اگر نقل های مربوط به پر کردن سنگ در برخی چاه ها درست باشد، این مسئله برای جلوگیری از پراکندگی لشکر اندک مسلمانان برای مواجهه با تعداد زیاد کفار و تمرکز آن ها در جنگ بوده نه به این معنا که تمامی منابع آب از بین رفته باشد.[5]
3. علاوه بر اینکه ابن اسحاق نقل می‌کند که چون مشرکان به سوی حوضی که مسلمانان درست کرده بودند، رفتند، پیامبر فرمان داد که بگذارید از آب استفاده کنند.[6]
4. در سلسله روایت که در پاورقی اول آمده، ابوحفص الاعشی وجود دارد که متهم به جعل احادیث است و دانشمندان رجالی اهل سنت از جمله ابن حجر عسقلانی و ذهبی وی را منکر الحدیث و متروک می دانند. در بین رجالیون شیعه نیز توثیق ندارد. نفر بعدی که یعقوب بن یوسف می باشد، مجهول الحال و بدون توثیق است و همچنین ابوالعباس بن سعید الحافظ متهم به کذب می باشد
5. جنگ بدر در یک روز انجام و به پایان رسیده، تعداد کشته شدگان هر دو طرف و جزئیات بسیاری از آن در کتب تاریخی منعکس شده اما در هیچ یک از منابع، علت شکست یا کشته شدن، عطش و تشنگی شدید نقل نشده است.
دوم: نقل مربوط به جنگ خیبر
درمورد واقعه بستنِ آب به روی خیبریان در کتاب المغازی واقدی، نیز گزارشی نقل شده که مردی از یهودیان اهل نطاة در عوض امان گرفتن از پیامبر خدا، تنها راه پیروزی مسلمانان را در قطع کردن آبشخورهای آنها بیان کرد و یهودیان به خاطر عدم طاقت بر تشنگی از حصار بیرون آمده و جنگ سختی کردند.[7]
برای پاسخ به این شبهه باید توجه داشت که:
1. خیبر یک منطقه خوش آب و هوا و بسیار حاصل‌خیز بود و با حصارها و دژهای محکمی که یهود برای خود ساخته بود، هیچ کسی توان مقابله با این دژهای مستحکم را نداشت.
2. تعداد مسلمانان حدود هزار و پانصد نفر و تعداد یهودیان ده هزار نفر نقل شده، همچنین به علت وسعت و بزرگی قلعه های هفت‌گانه خیبر مسلمانان روزهایی طولانی جنگیدند؛ ولی رسول الله ص با وجود کمبود غذا و شدت گرسنگی یارانش هرگز تصمیم به بستن آب ننمود؛ بلکه سعی کرد تمامی این حصار و قلعه ها را با همان حال فتح نماید.
3. این ماجرا فقط در کتاب واقدی آن هم بدون سند ذکر شده و کسی غیر او، از جمله ابن هشام و طبری وغیره این مطلب را نقل ننموده اند. عبارت«لم یطیقوا المقام على العطش، به واسطه تشنگى نتوانستند طاقت بیاورند» در کتب دیگران ذکر نشده و نشان می دهد که تشنگی باعث خروج آنان از قلعه نبوده است؛ بلکه یهودیان بدون آنکه تشنه باشند، از عاقبت کار ترسیده و بلا فاصله از قلعه بیرون زدند؛ و گرنه اگر تشنگی بر آنان غلبه پیدا کرده بود، نمی توانستند جنگ سختی انجام دهند. پس با توجه به ضعف طریق هرگز نمی توان در استناد تاریخی به چنین گزارشی اکتفا نمود.
4. حتی اگر این نقل ضعیف را بپذیریم پیامبر فقط در آخرین قلعه و بعد از قطعی شدن شکست یهودیان برای تمام شدن سریع جنگ و تلفات کمتر این کار را انجام دادند تا زحمات مسلمانان و جانی که در این راه دادند، بی ثمر وبی فائده نباشد.[8]
پی نوشت
[1] حدثني أبو إسحاق إبراهيم بن محمد بن يحيى المزكي ثنا أبو العباس بن سعيد الحافظ ثنا يعقوب بن يوسف بن زياد ثنا أبو حفص الأعشى أخبرني بسام الصيرفي عن أبي الطفيل الكناني أخبرني حباب بن المنذر الأنصاري قال أشرت على رسول الله يوم بدر بخصلتين فقبلهما مني خرجت مع رسول الله في غزاة بدر فعسكر خلف الماء فقلت يا رسول الله أبوحي فعلت أو برأي قال برأي يا حباب قلت فإن الرأي أن تجعل الماء خلفك فإن لجأت لجأت إليه فقبل ذلك مني ( مستدرک الصحیحین حاکم نیشابوری/ج3/482).
[2] تاريخ طبرى، محمد بن جرير، ج3، ص957، ؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 122، 1386 - 1966م، ؛ بلاذری؛ الطبقاتالكبرى، محمد بن سعد كاتب واقدى، ج4، ص 478.
[3] انفال: 42.
[4] مجمع البیان ج4، ص808 ، تفسیر کشاف ج1 ، ص 604.
[5]ابن سعد کاتب واقدى، محمد، الطبقات الکبرى، ترجمه، مهدوى دامغانى، محمود، ج 4، ص 478 - 479، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374ش.
[6] سیره ابن هشام، ج 2، ص 234؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 123. المغازی ج1 ص66.
[7] «... إنک لو أقمت شهرا ما بالوا، لهم دبول تحت الأرض، یخرجون باللیل فیشربون بها ثم یرجعون إلى قلعتهم فیمتنعون منک، و إن قطعت مشربهم علیهم ضجّوا. فسار رسول الله صلّى الله علیه و سلّم إلى دبولهم فقطعها، فلما قطع علیهم مشاربهم لم یطیقوا المقام على العطش، فخرجوا فقاتلوا أشدّ القتال...»؛ المغازى، ج۲، ص:۶۳۴
[8]https://mindislam.blog.ir/1396/07/29
در این شبهه ادعا شده که پیامبر اکرم در جنگ بدر و خیبر آب را بر روی دشمنانشان می بستند. در پاسخ به این شبهه نقل های تاریخی مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است.