جایگاه والای عباس بن امیرالمومنین (علیهما السلام) حاصل سجایا و ویژگی های است که ریشه آن، تربیت در بیت ولایت است.
وقتی امیرالمومنین علیه السلام به برادرش عقیل را که نسب شناسی قابل بود فرمود: «از قبیله ای که مردان شجاع دارند، زنی را که فرزندان دلیر و جنگ آور به دنیا بیاورد پیدا کن.» هدف خاصی را دنبال می کرد. او می خواست به مردم اعلام کند، این همسری خاص است و قرار است از او فرزند خاصی به دنیا بیاید. در دل خود نیز برای فرزند زهرا سلام الله علیها سرلشکر انتخاب می کرد. امیرالمومنین (علیه السلام) در این راستا خطاب به حضرت عباس(علیه السلام) می فرمایند: «گویا مى‌بینم كه دشمن پسرم را احاطه كرده و او با این شمشیر به راست و چپ دشمن حمله مى‌كند تا این كه دو دستش قطع مى‌گردد.»[1]
با این که هر چهار فرزند ام البنین، خاص بودند و در کربلا به شهادت رسیدند ولی عظمت حضرت ابوالفضل (علیه السلام) به اندازه ای بود که برادرانش تحت شعاع عظمت قمر منیر بنی هاشم قرار گرفته بودند.[2]
نسل حضرت عباس نیز بر حسب گزارشات تاریخی از فرزندشان «عبید الله» ادامه پیدا کرده است که از مشهورترین تبار علویان بودند و بیشتر آن ها قاضی، شاعر، حاکم و... بودند و گسترش آن از آفریقا تا ایران بیان شده است. مورخان، علت این گستردگی مهاجرت را ظلم حکومت ها بیان کرده اند.[3]
عظمت حضرت ابوالفضل العباس
در طول تاریخ، پهلوانان و قهرمانان زیادی به دنیا آمده اند ولی بعد از مدتی یاد و نام آن ها از بین رفته است ولی عظمت شخصیت قهرمان کربلا به گونه ای است که یاد و نام او را جاودانه کرده است به گونه ای که امامان معصوم علیهم السلام دنیا و آخرت او را به نیکی و عظمت یاد کرده اند و عنایت خاصی به عمویشان عباس داشتند؛ به عنوان مثال می توان به چند روایت نورانی اشاره کرد:
1. امام صادق عليه السلام می فرماید: «كانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِيٍّ نافِذَ البَصيرَةِ صُلبَ الإيمانِ جاهَدَ مَعَ أبي عَبدِاللّه و أبلى بَلاءً حَسَنا و مَضى شَهيدَا؛[4]عموى ما عبّاس، داراى بينشى ژرف و ايمانى راسخ بود؛ همراه با امام حسين عليه السلام جهاد كرد؛ نيک آزمايش داد و به شهادت رسيد.»
2. امام سجاد علیه السلام نیز عظمت حضرت عباس را به گونه ای معرفی می نماید که شهداء به مقام ایشان غبطه می خورند و می فرمایند: «إِنَّ للعبّاس عندَاللهِ مَنزِلَةً یَغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُهداء یَومَ القِیامَة؛[5] همانا (عمویم) عباس، نزد خداوند جایگاه و مقامی دارد که تمام شهیدان در روز قیامت غبطه آن مقام را می خورند.»
شخصیت حضرت ابوالفضل
عظمتی که حضرت عباس علیه السلام داشتند از ویژگی ها و سجایای نیک ایشان جوشیده و شخصیت و وجود ایشان نیز سرشته با این ویژگی ها بود. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. در بیانی امام صادق علیه السلام در مورد عموی خویش فرموده اند: «كانَ عَمُّنَا العَبّاسُ صُلبَ الإيمانِ؛[6] عباس علیه السلام پیوسته مردی سخت ایمان بود.» به عبارتی ایمان ایشان نرم و انعطاف پذیر نبود که هرجا به نفعش باشد با ایمان باشد و گرنه ایمان خود را بفروشد.
2. امام صادق علیه السلام همچنین بیان فرموده اند: «كانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِيٍّ نافِذَ البَصيرَةِ؛[7] عباس پیوسته تیزبین و با بصیرت بود.»
3. حضرت عباس پیوسته و حتی در سخت ترین لحظات زندگی خود، دیانت در رفتار خود را حفظ کرد. به عنوان مثال وقتی داخل آب شد و خواست آب بخورد به یاد عطش امام حسین علیه السلام افتاد و آب را از دستش ریخت؛ ننوشید و فرمود: «هَيْهاتُ ما هذا فِعالُ دينِي؛[8] دور باد این رفتار خوشایند دین من نیست.»
4. حضرت در علم و یقین نیز در علوّ کمال علمی بودند. امیرالمومنین علیه السلام در این راستا می فرمایند: «اِنَّ وَلَدِي العَبّاسَ زُقَّ العِلمَ زَقّاً؛[9] همانا فرزندم عبّاس در کودکى علم را مانند گرفتن بچه پرنده غذا را از دهان مادرش، فرا گرفته است.»
در نتیجه می توان گفت حضرت ابوالفضل علیه السلام دارای اخلاق و ویژگی هایی بودند که باعث شد ایشان در بین شهدا بدرخشند و به مقامات عالیه دنیایی و آخرتی دست پیدا کنند و در میان ائمه علیهم السلام به جایگاهی دست پیدا نمایند که به نیکی تمام از ایشان یاد شود.
پی نوشت
[1] نفس المهموم، ص 33.
[2] مناقب خوارزمی، ج1، ص227.
[3] همان، ج3، ص259.
[4] عمده الطالب، ج1، ص356.
[5] خصال صدوق، ج1، ص 68.
[6] ابصارالعین، ص 57.
[7] عمده الطالب، ج1، ص356.
[8] عباس بن امیرالمومنین، ص110.
[9] اسرار الشهاده، ج 2، ص 512.
حضرت عباس علیه السلام در عرصه فضیلت، دانایی و معرفت، شخصیت برجسته ای با وجودی سرشار از درک پاک و عمیق است که از منشأ علم الهی اهل بیت علیهم السلام سرچشمه گرفته و جریان یافته است.