با توجه به روایات اسلامی، امیرالمومنین(علیه السّلام) دارای چنان فضائلی است که اگر درختان عالم قلم شوند، دریاها مرکب و جن و انس کتابت کنند، هرگز نمی‌توانند تمام فضائل او را بنویسند.
سخن گفتن از فضائل امیرالمومنین(علیه السّلام) سخت است چراکه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) در شأن و منزلتش فرمود: «خداوند متعال برای برادرم علی بن ابی طالب، فضائلی قرار داده که جز خودش نمی‌تواند آنها را شمارش کند. هر کس به یکی از فضائل علی اقرار کند، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد حتی اگر در روز قیامت به اندازه گناهان همه‌ی جن و انس گناه کرده باشد.
هرکس یکی از فضائل او را در جایی بنویسد، تا زمانی که نشانه‌ای از آن نوشته به جا بماند، ملائکه برایش استغفار می کنند. هر کس به فضیلتی از فضائل علی گوش فرا دهد، خداوند گناهانی را که او با گوش خود مرتکب شده، می‌آمرزد؛ و هر کس به نوشته‌ای بنگرد که فضائل علی در او نوشته شده است، خداوند گناهانی را که او با چشمش مرتکب شده می‌بخشد.»[1]
در اینجا روایتی زیبا در فضیلت امیرالمومنین(علیه السّلام) نقل می کنیم تا خود و مخاطبان، مصداق روایت پیامبر گشته و از ثواب آن بهره‌مند گردیم.
جابر بن عبدالله انصاری چنین نقل می كند: روزی اهالی یمن نزد رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) شرفیاب شدند. هنگامی كه نزد پیامبر (صلّی الله علیه و آله) آمدند، پیامبر به آنها فرمود: قومی نازک دل و با ایمانی استوار هستند كه با هفتاد هزار نفر خارج می شوند و جانشین من و جانشین وصی مرا یاری می رسانند، در حالی كه حمایل شمشیرشان از مشك است.
در این هنگام آنها از پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) سوال کردند وصی شما كیست؟ حضرت فرمود: وصی من آن كسی است كه خداوند متعال تمام مردم را به چنگ زدن و تمسک به او امر كرده است در آیه «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ؛[2] و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراكنده نشوید.»
دوباره سوال کردند ای رسول پروردگار! برای ما بیان كن كه این ریسمان در این آیه چیست؟ حضرت فرمودند: آن ریسمان همان است که خداوند در آیه «إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنْ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ؛[3] مگر [آنكه] به ريسمانى از جانب خدا و يا ريسمانى از سوى مردم[چنگ زنند]» ریسمان خدا، كتاب او است و ریسمان مردم، وصی من است.
اهل یمن مشتاق‌تر شده سوال خود را چنین تکرار کردند که ای رسول خدا، وصی تو كیست؟ نبی مکرم اسلام (صلّی الله علیه و آله) پاسخ فرمودند: او كسی است كه خداوند در شأن او فرموده «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ؛[4] تا آن كه [مبادا] كسی بگوید دریغا بر آن چه در حضور خدا كوتاهی ورزیدم.»
سپس آنها گفتند: ای رسول خدا! مراد از حضور خداوند چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: آن چه خداوند عزوجل خود در باره اش می گوید: «َیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا؛[5] روزى كه كافر دستان خود را به دندان گزد و گويد: اى كاش راهى را كه رسول در پيش گرفته بود، در پيش گرفته بودم.» منظور از این آیه، وصی من است كه بعد از من، راه رسیدن به من است.
اهل یمن دیگر طاقت نیاورده و گفتند: ای رسول خدا! تو را سوگند به كسی كه به حق تو را به پیامبری برگزید، آن را به ما نشان بده، چرا كه ما مشتاق او گشته ایم.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: او همان كسی است كه خداوند او را نشانه ای برای متفكران قرار داده است و اگر با نگاه انسانی صاحبدل و حق نوشیده كه گواه قرار می گیرد، به او بنگرید، خواهید دانست كه او وصی من است همان طور كه من پیامبر شما هستم. حال داخل در صف‌های مردم شوید و صورت‌ها را خوب نگاه كنید، هركس كه قلبتان را شیفته خود ساخت، وصی من همان است، چرا كه خداوند در كتابش می فرماید: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ؛[6] پروردگارا! دل‌های برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده.» و منظور از ضمیر «هم» در این آیه پیامبر و خاندان اویند.
در این هنگام بزرگان اهل یمن از جمله ابو عامر اشعری از میان اشعریان و ابو غرّه خوَلانی از میان خوَلانی ها و ظِبیان و عثمان بن قیس در میان بنی قیس، و عُرنه دوسی از میان دوسی ها و لاحق بن علاقه، برخاستند و وارد صف ها شدند و به صورت ها دقت كردند و دست فردی را گرفتند و گفتند: ای رسول خدا! دل های ما شیفته این فرد شده است.
پیامبر(صلّی الله علیه و آله) فرمودند: حال كه شما وصی رسول خدا را قبل از این كه او را به شما معرفی كند، شناختید، برگزیدگان خداوند می باشید. از كجا دانستید كه آن شخص مورد نظر من همین است؟
سپس آنها صدایشان به گریه بلند شد و گفتند: ای رسول خدا! ما به همه نگریستیم، اما قلب‌هایمان شیفته هیچ كدام از آن ها نشد، اما هنگامی كه او را دیدیم، قلب‌هایمان لرزید و درونمان آرام شد و جگرهایمان به خروش آمد و چشمانمان غرق در اشک شد و سینه هایمان فراخ گشت، گویی كه او پدر ماست و ما فرزندان اوییم.
سپس پیامبر(صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ؛[7] تاویلش را جز خدا و ریشه‌داران در دانش كسی نمی‌داند.» شما به حدی به این افراد (ریشه داران در علم) نزدیک هستید كه به خاطر آن، نیكی و ثواب پیشاپیش برایتان می رسد، و شما از آتش دور می گردید.»[8]
این افراد زنده ماندند تا این كه همراه امیرالمؤمنین(علیه السّلام) در جنگ جمل و صفین حاضر شدند و در رکاب حضرت به شهادت رسیدند و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به آنان مژده بهشت داده و از پیش، آنان را مطلع كرده بود كه در ركاب علی بن ابی طالب علیه السلام به شهادت می رسند.
پی نوشت
[1] بحارالانوار، ج38، ص196.
[2] سوره آل عمران، آیه103.
[3] همان، آیه112.
[4] سوره زمر، آیه56.
[5] سوره فرقان، آیه27.
[6] سوره ابراهیم، آیه37.
[7] سوره آل عمران، آیه7.
[8] البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، ص125 و ج4، ص669.
ابن عباس، مفسر مشهور تاریخ اسلام بیان داشته است که در حق هیچ کسی، به اندازه علی علیه السلام، آیه نازل نشده است و تعداد آن بیش از سیصد آیه است.