شیعیان با راهنمایی اهل بیت علیهم‌السلام هرگز قائل به تجسیم خداوند نبوده‌اند؛ برخلاف اهل تسنن که خود را از این منبع الهی محروم کرده بودند و در نتیجه به تجسم دچار شدند.
وهابیت ادعا می‌کند، شیعیان در زمانِ امام صادق علیه‌السلام به تجسیم و تشبیه [۱] خداوند قائل بوده و نعوذبالله خداوند را به صورت جوانی با موهای فر تصور می‌کردند.
این ادعا در صورتی است که ابن تیمیه، پیشوای فکری وهابیت در کتاب خود به صراحت از جسمانیت خداوند سخن می‌گوید و آن را به عنوان نظر قطعی اسلام مطرح می‌کند.
ریشه عقیده جسمانیت خداوند
با رونق گرفتن مسائل کلامی در قرن دوم هجری، اقوال و آراء گوناگونی نسبت به خداوند در میان مسلمانان پیدا شد. برخی که به اهل حدیث معروف بودند، با تکیه بر ظاهر آیات قرآن به جسم داشتن خداوند معتقد شدند.[۲] ابن تیمیه از مدافعان اصلی این تفکر در دوره‌های بعدی بود. او در این‌باره می نویسد:
«در کتاب خدا و سنت رسول خدا نیامده است که خداوند جسم نبوده و از جسمانیت منزه است، از این رو، انکار معنایی که شرع و عقل آن را نفی نکرده، نوعی نادانی و گمراهی است.»[۳]
اهل‌بیت علیهم‌السلام از آغاز شکل‌گیری این اندیشه‌ی باطل، در برابر آن ایستاده و آن را مردود دانستند.
روایت «خداوند با موهای فر» در منابع اهل سنت
در منابع حدیثی اهل سنت روایات زیادی وجود دارد که خداوند را در قالب یک جوان با موهای بلند و صورت بی‌مو توصیف می‌کنند، این منابع به نقل از ابن عباس روایت کرده‌اند:
«پیامبر، پروردگار را در شمائل جوانی با صورتی بی‌مو ... مشاهده کرد.»[۴]
سیوطی عالم بزرگ اهل سنت، سه روایت با این مضمون نقل می‌کند که پیامبر فرمود:
«پروردگارم را در قالب جوانی با موهای پر پشت تا سر شانه دیدم.»[۵]
از میان این احادیث جعلی، روایتی که خداوند را جوانی امرد (بدون ریش و سبیل) با موهای فرفری توصیف کرده، از همه عجیب‌تر است!
منابع حدیثی اهل سنت از پیامبر نقل کرده‌اند که حضرت فرمود: «خدا را در حالی که جوان، بدون ریش، و دارای موهای بلند و پیچ پیچ بود (فرفری) و بر شانه او زیور آلات قرمزی بود، مشاهده کردم.»[۶]
ابن تیمیه این حدیث را صحیح دانسته و آن را دلیلی بر درستی قول به تجسیم خداوند می‌داند.[۷]
شک شیعیان و پرسش از اهل بیت
با رواج اندیشه تجسیمِ خداوند در زمان اهل بیت علیهم‌السلام، برخی شیعیان دچار شک شده و صحت این اعتقاد را از امام علیه‌السلام سوال می‌نمودند.
«یعقوب سراج» نقل می‌کند: «به امام صادق عليه‌السلام عرض كردم: برخى از اصحاب ما مى‌پندارند كه خدا را صورتى مثل صورت انسان است و ديگرى می‌گويد: او در صورت پسر ساده‌روى پيچيده‌مويى است كه مويش به غايت پيچيده و چين و شكن است. امام صادق عليه السّلام به سجده افتاد، آنگاه سرش را بلند كرد و فرمود: «پاک و منزّه است، خدايى كه چيزى مثل او نيست و ديدگان او را درنيابند و هيچ دانشى به او احاطه ندارد،... و هيچ‌كس از آفريدگانش همتاى او نبوده و نخواهد بود.»[۸]
همان طور که بیان کردیم، این قول جسمانیت خداوند ابتدا در میان اهل سنت پیدا شد و احادیثی نیز به نقل از پیامبر جعل کردند. ترویج این اندیشه در میان مسلمانان، باعث به شک افتادن برخی شیعیان شده و از همین رو، نظرِ صحیح در این موضوع را از ائمه علیهم‌السلام جویا می‌شدند.
علاوه بر این مطالب، روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام بر نفی جسمانیت و تشبیه بسیار است و محلی برای شک باقی نمی‌‌گذارند؛ زیرا در مکتب اهل‌بیت و شیعه چنین سخنی به طور کامل باطل است. در روایتی دیگرشخصی از امام صادق علیه‌السلام درباره جسمانیت خداوند سوال می‌کند، حضرت می‌فرمایند: « او، نه جسم و نه صورت است؛ بلكه جسم دهنده به اجسام و صورت دهنده به صورت است. نه تجزيه مى‌شود و نه پايان مى‌پذيرد.»[۹]
بنابراین بدون شک شیعه با راهنمایی اهل‌بیت علیهم‌السلام هیچ‌گاه به چنین اندیشه‌ای باطلی باور نداشته و هیچ روایت صحیحی در کتاب‌های شیعه مبنی بر تاییدِ جسمانیت خداوند، نمی‌توان پیدا کرد.
نتیجه
این که برخی اصحاب ائمه در مقطعی کوتاه نسبت به این موضوع دچار تردید شده و از اهل بیت علیهم‌السلام سوال می کردند، هیچ‌گونه ایرادی بر شیعه وارد نمی‌کند؛ ایراد آن جایی وجود دارد که برخی از مسلمانان با دوری از آموزه‌های اهل‌بیت به عقاید باطلی باور پیدا کرده و هم چنان دست از اشتباه خود برنداشته‌اند.
پی‌نوشت
1. تجسیم و تشبیه: دو اصطلاح کلامی برای توضیح نظر کسانی است که معتقدند خداوند جسم داشته و شبیه انسان‌ها دارای برخی اعضای بدن مانند دست و پاست.
2. الملل و النحل، ج۱، ص۱۰۵و۱۰۶.
3. التاسیس فی رد اساس التقدیس، ج۱، ص۱۰۱.
4. میزان الاعتدال، ج۱، ص۵۹۴.
5. جامع الاحادیث، ج۴، ص۳۹۶.
6. ابطال التاویلات، ج۱، ص۱۴۳.
7. تلبیس الجهمیة فی تاسیس بدعهم الکلامیة، ج۷، ص۲۹۰.
8. التوحید(صدوق)، ص۱۰۳.
9. همان، ص۹۹.
از جمله آموزه‌های اشتباهی که در قرن دوم هجری میان برخی مسلمانان رواج پیدا کرد، آموزه‌ی تجسیم خداوند بود. رواج این اندیشه سبب شد تا برخی از شیعیان دچار شک شده و نسبت به این موضوع از ائمه علیهم‌السلام سوال کنند. اهل بیت علیهم‌السلام نیز در سخنان خود با قطعیت این اندیشه را رد کرده و شیعیان از باور به آن برحذر داشته‌اند.