حادثه کربلا، میدان شکوهمندترین حماسه‌های انسانی بود. حماسه‌‌ای که خالق آن، قهرمان‌ترین و شجاع‌ترین انسان‌های الهی بودند که برای بقای دین و حفظ دستگاه امامت، از هستی خود گذشته، آن را فدای احیای ارزش‌ها کردند.
حضرت علی اکبر(ع)؛ بهترین الگوی تربیتی | نهضت حسینی دارای ابعاد مختلفی است که هر بعدی می‌تواند برای ما درس‌آموز، الهام‌بخش و عبرت‌آموز باشد. از جمله این ابعاد، شناخت سجایای اخلاقی و انسانی یاران حسینی است که سیره فردی و اجتماعی آنان درس‌های تربیتی زیادی برای جامعه اسلامی به‌دنبال دارد؛ همان کسانی که امام حسین‌علیه‌السلام آنها را باوفادارترین و بهترین یاران معرفی کرد[1] و با اینکه بیعت خود را از آنها برداشت، اما آنان دست از امام خود نکشیدند و رهبرشان را تنها نگذاشتند.
یکی از افرادی که در این حماسه، حماسه‌ساز شد و درس‌های زیادی خلق کرد، حضرت علی اکبرعلیهالسلام بود؛ شخصیتی که دشمنان خدا نیز به عظمت او اقرار نموده و او را سزاوارترین فرد به خلافت و شجاع‌ترین و سخاوتمندترین بنی‌هاشم دانستند.[2]
شناخت‌نامه حضرت علی اکبر علیه‌السلام
حضرت علیاکبرعلیهالسلام، در اندیشگاه امامت و در دامن پدری چون حسین‌علیه‌السلام و مادری بافضیلت مانند لیلا، رشد، تربیت و پرورش یافت. شدت علاقه امام حسین‌علیه‌السلام به پدر بزرگوارشان سبب شد تا برای احیای نام وی، نام تمام فرزندان خود را علی‌علیه‌السلام بگذارد.[3] علت اصرار امام بر نام‌گذاری فرزندان خود به نام علی‌علیه‌السلام را می‌توان در جمله یزید در هنگام رویارویی با حضرت علی اکبر مشاهده کرد؛ آن وقتی که یزید از نام ایشان سؤال نمود و از شهرت وی باخبر شد، با تعجبی که حاوی بغض شدید نسبت به امام علی‌علیه‌السلام و فرزندان او بود، گفت: «مگر علی در کربلا کشته نشد؟» گفتند: «او هم نامش علی بود». یزید گفت: «تعجب می‌کنم از پدر شما که فرزندانش را یکی پس از دیگری علی نامید».[4]
این فرهنگ‌سازی سبب شد تا جنگ شناختی دشمن را که برای نابودی و محو نام و اندیشه امام علی‌علیه‌السلام برنامه‌ریزی کرده بود، خنثی شود و اندیشه امامت دوباره زنده و بر زبان‌ها ساری و جاری گردد؛ اندیشه‌ای که بعدها قدرت اموی را تضعیف کرد و به فرهنگی ضد ظلم، علیه امپریالیسم تبدیل شد.
حضرت علی اکبر علیه‌السلام، نه تنها از دانشگاه حسینی بلکه از اندیشگاه حسنی و نیز از علم، معنویت، اخلاق و سیره فکری، رفتاری و اجتماعی آن حضرت بهره برد و خود را به مقامات عالی، عرفانی و اخلاقی رساند.[5]
مقاماتی که وی را به چنان لیاقتی رساند که دشمنان وی از او به عنوان لایق‌ترین فرد به مقام خلافت و سیاست یاد کردند.[6] ایشان بنابر قول صحیح، در حالی که 27 سال از بهار زندگی او سپری می‌شد، توسط شقی‌ترین انسان‌ها برای والاترین اهداف به شهادت رسید. در جایگاه والای او همین بس که در زیارت ناحیه از او به اولین کشته بنی‌هاشم از بهترین فرزندان ابراهیم یاد شده است.[7]
جستاری در شاخصه‌های تربیتی حضرت علیاکبرعلیهالسلام
شجاعت، کیاست، بصیرت، سخاوت، بردباری، ادب، فصاحت و بلاغت، خوش‌خلقی، منطق‌گویی و آخرت‌اندیشی از مهمترین شاخصه‌ها و ویژگی‌های فردی، اخلاقی و اجتماعی او بود. در برخی روایات از او به عنوان برومندترین و باشهامت‌ترین جوان قریش یاد شده است. درباره او می‌نویسند: «او بسیار متواضع، کم‌حرف، متفکر، باگذشت و باسخاوت بود. با آنکه امام معصوم نبود، اما همانند یک امام و معصوم بود. به قدری باوقار و باعظمت بود که حضرت ابالفضل نسبت به او احترام فوق‌العاده‌ای قائل بود و او را برومندترین جوان قریش، بلکه به عنوان باشهامت‌ترین جوان دوران می‌شناخت». [8]
این صفات و شاخصه‌های انسانی در وجود حضرت علی اکبرعلیهالسلام به قدری بروز و نمود داشت که در زیارتنامه مخصوص وی، از زندگی او با عنوان «عاش سعیداً» یاد شده است. بدون تردید، زندگی سعادتمند بدون داشتن صفات اخلاقی امکان‌پذیر نیست؛ صفاتی که انسان را از فرش به عرش الهی برده، به الگویی ممتاز تبدیل می‌کند. در بخشی از زیارتنامه حضرت چنین آمده است: «السلام عَلَيكَ أيُّهَا الصِّدّيقُ الشَّهيدُ المُكَرَّمُ وَالسَّيِّدُ المُقَدَّمُ، الَّذي عاشَ سَعيدا وماتَ شَهيدا وذَهَبَ فَقيدا، فَلَم تَتَمَتَّع مِنَ الدُّنيا إلّا بِالعَمَلِ الصّالِحِ، ولَم تَتَشاغَل إلّا بِالمَتجَرِ الرّابِحِ»؛[9] «سلام بر تو ای بسیار راستگو، سرور پیشگام که سعادتمند زیست و شهید از دنیا رفت و از دنیا جز عمل صالح، بهره‌ای نبرد و جز به کسب و کار سودمند معنوی مشغول نشد».
وقتی انسان به سجایای اخلاقی متزین و متخلق شد و سیره فردی و رفتاری خود را با آن تنظیم نمود، سخن او و گفتارش اثرگذار و از تأثیرگذاری بالایی برخوردار خواهد بود. در روز عاشورا تنها کسی که می‌توانست بی‌تابی اهل خیام را در روز عاشورا آرام کند، وجود نازنین علی اکبرعلیهالسلام بود. آن روز امام حسین‌علیه‌السلام سخنرانی‌ای کرد که موجب بالا گرفتن شیون اطفال و زنان شد. ازاین‌رو ایشان حضرت علی اکبر را که مورد احترام و از نفوذ کلامی بالایی برخوردار بود، برای ساکت کردن اهل خیمه فرستاد و ایشان نیز همه را ساکت نمود.[10]
رهیافت
شخصیت‌شناسی ابرانسان‌های عالم، درس‌های آموزشی فراوانی برای هدایت، سعادت و کمال جامعه بشری به دنبال دارد. حضرت علی اکبر علیه‌السلام به سبب داشتن والاترین صفات انسانی و شاخصه‌های تربیتی، می‌تواند الگویی برای خلق زیباترین اندیشه‌های تربیتی در جوامع انسانی باشد.
پی‌نوشت:
[1]. امین، اعیان الشیعه، ج7، ص420.
[2]. مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص45.
[3]. حائری مازندرانی، معالی السبطین، ج1، ص248.
[4]. نمازی، مستدرک سفینة البحار، ج10، ص448.
[5]. اسدی، اسوه‌هایی از قیام عاشورا، ص145.
[6]. مجلسی، همان.
[7]. ابن طاووس، الاقبال، ج3، ص343.
[8]. همان، معالی السبطین، ج1، ص249.
[9]. میلانی، عريب منتهى الآمال في تواريخ النبي و الآل، ج1، ص675.
[10]. مقرّم، مقتل الحسین‌علیه‌السلام، ص227.