دلیل داشتن اعتقادات دینی، اختصاص به برهان خالص عقلی ندارد و استفاده از راه‌های متنوع شناخت برای موجه سازی اعتقادات دینی امری معقول است.
عقلانی بودن اعتقادات | دین اسلام دین عقلانیت و دارای عقایدی معقول است. معقول بودن اعتقادات دین اسلام به این معنا نیست که ما مسلمانان برای تمام عقاید حتی اعتقادات فرعی اسلامی، برهان صرفاً عقلی و خالص داریم و از هرگونه دلیل نقلی و روایی بی‌نیاز هستیم.
برخی افراد، عقلانی بودن دین اسلام را به این معنا تصور کرده‌اند که دلیل دینی منحصر در استدلال عقلی است. راه و روش شناخت حقیقت تنها استدلال عقلی صرف نیست و روش تجربی، شهود، روش نقلی و تاریخی هرکدام در جای خود معتبرند.
شاید کلمه عقل در اینجا رهزن باشد، این مطلب که دلایل را به عقلی و نقلی تقسیم کرده‌اند، به این معنا نیست که دلیل روایی در تقابل با عقل یا ضد عقل حساب می‌شود. برای تصور دقیق از عقلانی بودن دین خوب است به نکاتی توجه شود:
1. واژه عقل دارای معانی متعددی است.[1] اگر عقل به معنای توان درک موردنظر باشد. از این منظر، تمام معارف بلکه هر معرفتی عقلانی است؛ زیرا تقریباً در تمام معرفت‌ها، ما از قابلیت و توانایی درک خود استفاده می‌کنیم و در این معنا عاقل در برابر دیوانه [که توانمندی درک را ازدست‌داده] به‌کارمی‌رود.
2. ممکن است عقل به معنای عقل نظری و استدلال به‌کار رود، در این صورت استفاده از دلایل نقلی، عقلانی حساب می‌شود، زیرا با استدلال به پیروی از وحی رسیده‌ایم. فرض کنید، شخصی با مقدمات عقلی و استدلال، به یقین برسد که خداوند و جهان پس از مرگ وجود دارد و در ادامه با دلیل عقلی به این نتیجه برسد که برای به سعادت رسیدن انسان‌ها، وجود فرستادگانی الهی ضرورت دارد، سپس با معجزه، آن پیامبر را بشناسد و با اعتماد عاقلانه به گفتار آن فرستاده خدا، بقیه مطالب دین[ازجمله برخی اعتقادات] را بیاموزد. آیا به این دلیل که از یک مرحله به بعد به گفتار پیامبر تکیه دارد، اعتقادات او بدون دلیل و غیرعقلانی حساب می‌شود؟ به‌یقین چنین نیست و این باور در راستای همان دلایل عقلانی است. از نشانه‌‌های عقلانیت، تسلیم حق شدن است و آن در جایی است که استدلال صرف کارایی ندارد و مهم این است که از راه عقلی به اطاعت از وحی رسیده‌ایم.[2]
این مطلب که در اصول اعتقادی باید تحقیقی و با دلیل عمل کرد شامل هر دلیل معقول و معتبری می‌گردد که مراجعه به وحی نیز دلیل عقلانی است و عملی متناسب با تحقیق محسوب می‌شود.
پی‌نوشت:
[1]. جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، چاپ دوم، اسراء،1393ش، ج1، ص153.
[2]. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، عقل راه تشخیص وحی است: https://b2n.ir/d25927.