اقتصاد سالم، یکی از عوامل نابودی معضلات اجتماعی و آبادی جامعه اسلامی است. حمایت از تولید‌کننده، انتخاب مدیران صالح و متخصص، مبارزه با فساد اقتصادی و جلوگیری از تصمیم‌های شتاب‌زده، از مهمترین اقدامات برون‌رفت از مشکلات اقتصادی و به تبع آن معضلات اجتماعی است.
اقتصاد سالم، از عوامل سازنده جامعه سالم است. جامعه‌ای که بتواند اقتصاد خود را شکوفا کند، از رفاه، سلامت و تعادل بیشتری برخوردار است؛ تعادلی که می‌تواند از نارسایی‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی مانند فقر، بی‌عدالتی، تورم، فحشا، طلاق، اعتیاد، سرقت، قتل و... بکاهد. ازاین‌رو امام صادق علیه‌السلام فرمود: «[اقتصاد ناسالم و] گرانی قیمت‌ها، اخلاق و رفتار مردم را بد می‌کند، امانتداری را از بین می‌برد و مردم مسلمان را در فشار و سختی به ستوه می‌آورد».[1]
ده‌ها آیه و روایت وجود دارد که نشان می‌دهد هر جامعه‌ای که در آن عدالت اقتصادی و اجتماعی باشد، گشایش، آبادانی، برکات، پیشرفت و زندگی سالم را نیز در پی دارد. امیر بیان علی علیه‌السلام در این‌باره می‌فرماید: «هیچ چیزی مانند عدالت باعث آبادانی کشورها نمی شود».[2] همچنین می‌فرماید: «با عدل، برکات چند برابر می‌شود».[3]
در اندیشه امام علی علیه‌السلام، رسیدگی به امور اقتصادی و رعایت حقوق مستمندان، نیازمندان، عیالمندان و کارگران باید اولویت حکومت دینی باشد. در نامه امام به مالک اشتر آمده است: «سپس خدا را خدا را در خصوص طبقات پايين و محروم جامعه كه هيچ چاره‌اى ندارند؛ [و عبارتند] از زمين‌گيران، نيازمندان، گرفتاران، دردمندان. همانا در اين طبقه محروم ... گروهى به گدايى دست نياز برمى‌دارند. پس براى خدا پاسدار حقّى باش كه خداوند براى اين طبقه معيّن فرموده است: بخشى از بيت‌المال، و بخشى از غلّه‌هاى زمين‌هاى غنيمتى اسلام را در هر شهرى به طبقات پايين اختصاص ده. اين گروه در ميان رعيّت، بيشتر از ديگران به عدالت نيازمندند و حق آنان را به گونه‌اى بپرداز كه در نزد خدا معذور باشى».[4]
این نامه و ده‌ها نامه و جمله دیگر از امام و دیگر ائمه علیهم‌السلام نشان می‌دهد که اگر وضعیت اقتصادی در یک جامعه نابسامان باشد و فقر ریشه بدواند، به همان میزان کفر، بی‌دینی و بی‌ایمانی جامعه را فرا می‌گیرد؛ چنان‌که امام صادق علیه‌السلام به نقل از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فقر را ریشه کفر و بی‌ایمانی برمی‌شمارد.[5]
در دعایی از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز آمده است که ایشان فرمود: «خدایا بین مردم و نان آن‌ها جدایی نینداز».[6] آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر این فراز از دعای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌گوید: «اگر بین مردم و نان مردم فاصله بیفتد دیگر خبری از دین نخواهد بود. اقتصاد یعنی نان مملکت».[7]
حال سؤال این است که راه‌های برون‌رفت از مشکلات اقتصادی کشور با توجه به اینکه ده درصد امکانات جهان را کشور ما در اختیار دارد، چیست؟ بخشی از پاسخ به این سؤال را می‌توان در نامه 53 امام علی علیه‌السلام به مالک جستجو کرد؛ از جمله:
1. حمایت از سرمایه‌گذار
امام علیه‌السلام در فرازی از این نامه می‌فرماید: «سفارش مرا به بازرگانان و صاحبان صنايع بپذير و آن‌ها را به نيكوكارى سفارش كن: ... بازرگانانى كه در شهر ساكنند يا آنان كه همواره در سير و كوچ كردن مى‌باشند و بازرگانانى كه با نيروى جسمانى كار مى‌كنند؛ چراكه آنان منابع اصلى منفعت و پديدآورندگان وسايل زندگى و آسايش و آورندگان وسايل زندگى از نقاط دوردست و دشوار مى‌باشند... در كار آن‌ها بينديش چه در شهرى باشند كه تو به سر مى‌برى، يا در شهرهاى ديگر». ایشان کیفر بازرگانانی که بازار و جامعه را با احتکار، گران‌فروشی و سودجویی دچار التهاب و مشکلات می‌کنند، مجازات و تنبیه دانسته است.[8]
2. ممانعت از شتابزدگی
تصمیم‌های اقتصادیِ بدون مشورت یا شتابزدگی، نه تنها مشکلی را از جامعه حل نمی‌کند، بلکه سختی‌های زیادی برای جامعه در پی دارد؛ چنان‌که امیر بیان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مبادا هرگز در كارى كه وقت آن فرا نرسيده، شتاب كنى يا كارى كه وقت آن رسيده، سستى ورزى... يا در كارهاى واضح و آشكار كوتاهى كنى. تلاش كن تا هر كارى را در جاى خود و در زمان مخصوص به خود انجام دهى».[9]
3. مبارزه با فساد
از راه‌های برون‌رفت از مشکلات اقتصادی این است که دولت با فساد اقتصادی، ربا، رشوه، غارت‌ها و اختلاس‌های میلیاردی بجنگد و جلوی آن را بگیرد. راه برون‌رفت از این معضلات، انتخاب انسان‌های پاک‌دست و جهادی در ساختار سیاسی، اقتصادی و حکومتی کشور است؛ چنان‌که در بخشی از نامه امام به مالک آمده است: «در امور كارمندانت بينديش و پس از آزمايش به كارشان بگمار. كارگزاران دولتى را از ميان مردمى باتجربه و باحيا، از خاندان‌هاى پاكيزه و باتقوا... انتخاب كن، ... رفتار كارگزاران را بررسى كن و افرادی راستگو و وفادار به صورت مخفی بر آنان بگمار. ... اگر يكى از آنان دست به خيانت زد و گزارش جاسوسان تو هم آن خيانت را تأييد كرد، او را با تازيانه كيفر كن و آنچه از اموال كه در اختيار دارد، از او باز پس گير. سپس او را خوار دار و خيانتكار بشمار و طوق بدنامى به گردنش بيفكن».[10]
رهیافت
آبادی و شکوفایی کشور در گرو عوامل مختلفی از جمله اقتصاد سالم است. اقتصاد سالم زمانی شکل می‌گیرد که دولت در کنار مردم و حامی معیشتی آن‌ها باشد؛ از سرمایه‌گذار حمایت کند، با مفاسد اقتصادی مبارزه و از گرانی قیمت‌ها جلوگیری نماید.
پی‌نوشت:
[1]. ری‌شهری، میزان‌الحکمه، ج3، ص493.
[2]. «مَاعُمّرِتِ الْبَلْدان بِمِثْلِ العَدْلِ». (تمیمی آمدی، غررالحکم، ص688)
[3]. «بِالْعَدْلِ تَتَضَاعَفُ الْبَرَکَات». (همان، ص279)
[4]. نهج‌البلاغه (سید رضی)، نامه 53.
[5]. «کادَ اَلْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً». (کلینی، الکافی، ج2، ص307)
[6]. «بارِکْ لَنا فِی الْخُبْزِ وَلا تَفَرَّقَ بَیْنَنا وَبَیْنَه». (کلینی، الکافی، ج5، ص73)
[7]. اطلاعات، «اگر بین مردم و نان فاصله بیفتد خبری از دین نخواهد بود»: https://b2n.ir/k70934.
[8]. نهج‌البلاغه (سید رضی)، نامه 53.
[9]. همان.
[10]. همان.