همدلی در زندگی فردی و اجتماعی از بسیاری رفتارهای ناخوشایند، تعارضات و سوء تفاهم‌ها جلوگیری می‌کند.
مسائل بسیاری در زندگی ما وجود دارد که یا روش حل آن‌ها را نمی‌دانیم و یا اساساً آن‌ها را نمی‌بینیم و جدی نمی‌گیریم؛ مسائلی که منشاء بسیاری از چالش‌ها، تنش‌ها، اضطراب‌ها و کاهش کیفیت در زندگی است؛ ازاین‌رو لازم است تا خانواده‌ها، با فراگیری برخی مهارت‌ها، از بسیاری رفتارهای ناخوشایند در زندگی رهایی یابند.
از جمله مهارت‌هایی که فراگیری آن برای زندگی امروز ما امری ضروری و لازم است، مهارت همدلی است؛ مهارتی که در بهبود کیفیت زندگی و کاستن اصطکاک‌ها، سوءتفاهم‌ها و تعارض‌های بین ما و اطرافیان مؤثر است.
ماهیت همدلی
همدلی یعنی این که بتوان در موقعیت‌های مختلف، احساسات دیگران مثل خشم، ترس و غم‌شان را تشخیص و به صورت درست به آن پاسخ داد.
«دنیل گلمن»، نویسنده کتاب «هوش هیجانی»، همدلی را اساساً توانایی درک احساسات دیگران می‌داند؛[1] درکی که شرط آن خودآگاهی است؛[2] یعنی فردی که احساسات و روحیات خودش را نشناسد، در همدلی کردن با دیگران درمانده می‌شود. غالباً افراد خودآگاه، از مهارت همدلی بالایی با دیگران برخوردارند.
چنین افرادی نه تنها به دیگران علاقه‌مندند؛ بلکه به همه اقشار جامعه احترام می‌گذارند و اقشار جامعه و اطرافیان نیز او را مورد تأیید قرار می‌دهند.
اهمیت همدلی
یکی از آداب دین اسلام که تأکید فراوانی نسبت به آن شده، موضوع همدلی با دیگران است؛ تا جایی که بی‌تفاوتی نسبت به امور دیگران، موجب خروج از اسلام شمرده شده است.[3] پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در این باره می‌فرماید: «سَیِّدُ اَلْأَعْمَالِ إِنْصَافُ اَلنَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُوَاسَاةُ اَلْأَخِ فِی اَللَّهِ وَ ذِکْرُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى کُلِّ حَالٍ»؛[4] «سرآمد كارها، سه چيز است: مراعات انصاف با مردم از جانب خودت، مواسات نسبت به برادر [دينى] برای خدا و هماره به یاد خدای عزوجل بودن». در روایتی دیگر از آن حضرت، رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه شمرده شده است.[5]
مهارت‌آموزی همدلی
مهارت همدلی، نوعی مهارت اکتسابی است که با تکرار و تمرین به دست می‌آید؛ مهارتی که در گرو فراگیری برخی روش‌هاست؛ از جمله این روش‌ها عبارتند از:
1. گوش دادن فعال
گوش دادن فعال به صحبت‌های فرد مقابل و واکنش نشان دادن به سخنان ایشان در موقع نیاز، تأثیر بسزایی در تقویت مهارت همدلی دارد.
برای تقویت همدلی با فرد مقابل، باید با تمام وجود به او توجه کرد؛ توجهی که لازمه آن خوب گوش دادن، سر تکان دادن، تماس چشمی برقرار کردن و نشان دادن انعکاس و واکنش در قبال صحبت‌های طرف مقابل است.
به عبارت دیگر باید فرد مقابل را با تمام وجود درک کرد و نسبت به احساسات و نگرانی‌های او تمایل نشان داد.
2. قضاوت نکردن
فردی که وارد همدلی با ما می‌شود؛ بیشتر از آن که نیاز به پاسخ ما داشته باشد، نیاز به همدلی و تأیید ما دارد. ازاین‌رو نباید در همان آغاز، شروع به نصیحت و قضاوت او کنیم؛ قضاوتی که گاهی می‌تواند حال فرد را بدتر کند.
البته اگر برای احساسات فرد مقابل راهکار صحیح و راه‌گشایی وجود دارد، پس از شنیدن سخنان وی، به او معرفی کنیم.
3. احترام و عدم تعصب
همدلی موفق زمانی در ما شکل می‌گیرد که روحیه شنوایی سخنان مخالف را هم داشته باشیم؛ چراکه ممکن است عقاید برخی با ما مخالف باشد. ازاین‌رو باید تکنیک گوش دادن به سخنان مخالف را هم در خود تقویت کنیم تا بتوانیم همدلی خوبی را با فرد انجام داده و در زمان خودش راهکار درستی به او ارائه دهیم.
4. داشتن تعادل و بازخورد
هنگام عکس‌العمل نشان دادن، باید تعادل را حفظ کرد؛ یعنی نه باید آن قدری عکس العمل نشان داد که مشکلی به مشکلات فرد مقابل اضافه شود و نه آن قدر بی‌خیال و بی‌اهمیت بود که فرد احساس کند او را درک نمی‌کنید و برای احساسات او ارزشی قائل نیستید.
مصادیق همدلی
همدلی مصادیق زیادی دارد و می‌تواند در قالب‌های مختلفی شکل بگیرد؛ از جمله این مصادیق می‌توان به هدیه دادن، رفع غم از چهره مؤمن، عیادت در هنگام بیماری و کوشش برای صلح و آشتی اشاره کرد.[6]
جمع بندی
همدلی، از جمله مهارت‌هایی است که فراگیری آن، به رفع چالش‌ها، تنش‌ها، اضطراب‌ها و بهره‌برداری درست از زندگی کمک می‌کند. همدلی اگر به جا و در وقت مناسب صورت بگیرد، موجب تعدیل و اصلاح شناخت، احساس و رفتار طرف مقابل می‌شود. امنیت روانی و آسایش او را تأمین می‌کند و اعتماد به نفس وی را بالا می‌برد.
پی‌نوشت:
[1]. جعبه ابزار ذهنی، مهارت همدلی و پنج عنصر آن، https://b2n.ir/g50269.
[2]. اندیشه برتر، مهارت‌های زندگی | خودآگاهی، https://btid.org/fa/news/243994.
[3]. «مَنْ أَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِأُمورِ الْمُسْلمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ». (کلینی، الکافی، ج2، ص163)
[4]. کلینی، الکافی، ج2، ص145.
[5]. حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج11، ص566.
[6]. همان، ج۱۱، ص۳۶۰-569؛ فیض کاشانی، منهاج‌النجات، ص122.