پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبه غدیر به چندین فضیلت از فضائل بی‌شمار امیرالمؤمنین علیه‌السلام اشاره می‌کنند. دانش بیکران امیرالمؤمنین، استمرار جایگاه امامت از نسل امیرالمؤمنین و همچنین اختصاصی بودن لقب «امیرالمؤمنین» بخشی از مهمترین ویژگی‌های اشاره‌شده می‌باشد.
خطبه‌ای که خاتم الأنبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله در حدیث غدیر ایراد فرمودند، دارای نکات مهمی است. سخنان گهربار ایشان با مسئله توحید و بیان صفات کمال خداوندی آغاز می‌شود. گذشته عرب، زندگی و عقاید آنها، همچنین زحماتی که آن حضرت در مدت 23 سال رسالت برای هدایت مردم تحمل کردند، نیز بیان می‌گردد. سپس عمده‌ای از احکام حلال و حرام دین خدا به صورت کلی مطرح می‌شود.[1]
اما اوج خطبه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در روز غدیر هنگامی است که ایشان پیرامون جداناپذیر بودنِ اتصال قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام و همچنین ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابیطالب علیهم‌السلام و فرزندان معصوم ایشان تا امام مهدی علیه‌السلام سخن به میان آوردند.
در ادامه به صورت جزئی‌تر، برخی از ویژگی‌های بارز امیرالمؤمنین علیه‌السلام که در خطبه غدیر به آنها اشاره شده و دارای احادیث مشابه در منابع اهل‌تسنن است، بازگو می‌شود.
امامت در نسل امیرالمؤمنین
پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «ثُمَّ مِنْ بَعْدِي عَلِيٌّ وَلِيُّكُمْ وَ إِمَامُكُمْ بِأَمْر رَبِّكُمْ ثُمَّ الْإِمَامَةُ فِي ذُرِّيَّتِي مِنْ وُلْدِهِ إِلَى يَوْمٍ تَلْقَوْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»؛[2] «به فرمان پروردگار، پس از من علی علیه‌السلام ولی و صاحب اختیار و امام شماست. آنگاه امامت در فرزندان من از نسل علی علیه‌السلام خواهد بود. این قانون تا برپایی روز رستاخیز که خدا و رسول او را دیدار کنید، دوام دارد».
بر همین اساس، اراده و خواست خداوند بر این استوار گردیده تا امامت از نسل امیرالمؤمنین علیه‌السلام ادامه پیدا کند و هادیان امت از فرزندان صالح ایشان برگزیده شوند. این مطلب مهم در برخی منابع اهل‌تسنن نیز مورد اشاره قرار گرفته است.[3]
دانش بیکران
پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله پیرامون دانش امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحْصَاهُ اللَّهُ فِيَّ وَ كُلُّ عِلْمٍ عَلِمْتُ فَقَدْ أَحْصَيْتُهُ فِي إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا عَلَّمْتُهُ عَلِيّاً وَ هُوَ الْإِمَامُ الْمُبِينُ»؛[4] «ای مردم! هیچ دانشی نیست مگر اینکه خداوند آن را در وجود من قرار داده و هر علمی را که من از پروردگارم آموختم، آن را در وجود پیشوای پرهیزکاران قرار دادم، و هیچ علمی نیست مگر آنکه من به علی آموختم و اوست پیشوایی روشنگر».
ناگفته پیداست که مفهوم و معنای این بخش از خطبه، به حدیث «مدینةالعلم» اشاره دارد. در این حدیث خاتم الأنبیاء فرمودند: «من شهر حکمت و دانش هستم و علی، دروازه ورود به آن می‌باشد».[5]
لقب اختصاصی
پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در بخش دیگری از خطبه به یکی از ویژگی‌های اختصاصی امیرالمؤمنین اشاره می‌کنند: «هشدار! هرگز به جز این برادرم کسی نباید «امیرالمؤمنین» خوانده شود و غیر از او کسی امیرالمؤمنین نیست. هشدار! که پس از من، امارت مؤمنان برای کسی جز او روا نباشد».[6]
برخی گزارش‌های اهل‌تسنن گویای آن است که ابوبکر، عمربن‌خطاب و عایشه در زمان حیات خاتم‌الأنبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله، امام علی علیه‌السلام را با لقب «امیرالمؤمنین» خطاب کرده‌اند.[7]
پی نوشت:
[1]. نیشابوری، عبدالحسین، غدیر عید دعا و محبت، دلیل ما، ص: 12-13.
[2]. طبرسی، احمد، الاحتجاج، نشر مرتضی، ج1، ص: 59-60.
[3]. عباسی، حبیب، مروارید فضائل در صدف غدیر، علامه بهبهانی، ص: 35-36.
[4]. طبرسی، احمد، الاحتجاج، نشر مرتضی، ج1، ص: 60.
[5]. طبری، محمد، تهذیب الآثار، مطبعة المدني، ص: 105 ؛ فیروزآبادی، مرتضی، فضائل الخمسة من صحاح الستة، مجمع جهانی اهل‌بیت، ج2، ص: 308.
[6]. طبرسی، احمد، الاحتجاج، نشر مرتضی، ج1، ص: 60-61.
[7]. سید ابن طاووس، علی، اليقين باختصاص مولانا علي عليه السلام بإمرة المؤمنين، دار الکتاب، ص: 133-134.