غدیر، روز تجدید بیعت با ولایت و امامت است؛ روزی که از آن به عنوان برترین عید، عید خلافت، عید امامت، عید بزرگ خدا، عید آسمانی، عید بی‌نظیر، عید پربرکت و عید فروزان یاد شده است.
ماهیت عید غدیر، نه‌تنها به عنوان «روزی تاریخی»، بلکه به عنوان یک «عید اسلامی» مطرح است؛ عیدی که از زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله شروع شد و پس از آن از سوی ائمه علیهم‌السلام و علمای اسلام استمرار پیدا کرد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از انتخاب ولی و رهبر در غدیر، همگان را مأمور کرد تا عید ولایت را به صاحب ولایت تبریک گویند و با آن حضرت بیعت کنند. ایشان خود از اولین کسانی بود که بر این نعمت الهی شادمانی کرد و فرمود: «الْحَمْدُ لله الَّذِی فَضَّلَنَا عَلَى جَمِیعِ الْعَالَمِین»؛[1] «حمد و ستایش برای خدایی است که ما را بر همه [موجودات] دو عالم برتری داد».
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرهنگ‌سازی برای عید غدیر را وظیفه همگانی دانست و آن را برترین عید امت اسلامی برشمرد: «روز غدیر خم، برترین اعیاد امت من است؛ روزی که خدای متعال مرا فرمان داد تا برادرم علی بن ابی‌طالب علیهماالسلام را به عنوان پرچمی هدایتگر برای امتم تعیین کنم که پس از من به وسیله او راهنمایی شوند».[2]
فرخندگی این روز و عظمت این مراسم به قدری ارزش و اهمیت دارد که قرآن کریم از آن به عنوان روز اکمال دین یاد کرده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي»؛[3] «امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم». در ذیل این آیه آمده است که عمر بن خطاب گفت: «اگر این آیه [اکمال دین] در میان ما نازل شده بود، روز نزول آیه را عید می‌گرفتیم».[4]
البته برخی روایات نشان می‌دهد عید غدیر، تاریخی به وسعت خلقت آدم دارد و همه پیامبران الهی پس از مبعوث شدن به پیامبری، این روز را ارج نهاده و عید گرفته‌اند. امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: «روز غدیر خم عید بزرگ خداست. خدا پیامبرى مبعوث نکرد، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته است و نام این روز در آسمان روز عهد و پیمان، و در زمین روز پیمان محکم و حضور همگانى است».[5]
فلسفه عید
حال سؤال این است که چرا خداوند متعال این روز را عید مؤمنان قرار داد؟ پاسخ این سؤال را می‌توان در کلام امیرمؤمنان علی علیه‌السلام جستجو کرد که فرمود:
«عید غدیر را [خداوند] برای یادآوری مؤمنان و بیان خشیت تقواپیشگان مقرر ساخته و پاداشی چند برابر پاداش‌های مطیعان در روزهای دیگر، برای آن قرار داده و کمال این عید، فرمانبرداری از امر الهی و پرهیز از نهی او و گردن نهادن به طاعت اوست؛ چراکه توحید خدا، جز با اعتراف به نبوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله پذیرفته نیست و دین، جز با قبول ولایت به امر الهی قبول نمی‌شود و اسباب طاعت خدا جز با چنگ زدن به دستگیره‌های خدا و اهل ولایت سامان نمی‌پذیرد».[6]
این جمله نشان می‌دهد با انتخاب امام عليه‌السلام، نبوّت قطع و ناتمام نماند؛ بلكه به سير تكاملى خود ادامه داد؛ زيرا امامت تكميل‌كننده نبوّت، و در نتيجه باعث كمال دين است. بنابراين خداوند با انتخاب حضرت على عليه‌السلام به عنوان خليفه مسلمانان، دین خود را کامل کرد.[7]
اعمال عید
ائمه علیهم‌السلام برای روز عید غدیر اعمالی را بیان کرده‌اند که انجام آنها از سوی مؤمنان، بایسته و شایسته است.
رساندن پیام ولایت، اطعام و هدیه دادن، شادی کردن، عبادت و بندگی، نیکی کردن به دیگران، برپایی جلسات شادی، تبریک و تهنیت گفتن به یکدیگر، روزه گرفتن، درود فرستادن بر پیامبر و خاندانش، یاد کردن پیامبران الهی، برائت‌جویی از دشمنان، توسعه مادی برای اهل خانه و تکبیر گفتن بخشی از این اعمال در روز عید غدیر است.[8]
امیر بیان علی علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: «... رحمت خدا بر شما باد! پس از پایان این تجمع، به خانه‌ها برگردید و به خانواده خود، وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیکی کنید و خداوند را بر نعمتی که ارزانی‌تان کرده، سپاس گویید. با هم باشید تا خداوند هم متحدتان سازد، به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند هم الفت شما را پایدار کند، از نعمت الهی به یکدیگر هدیه دهید، آن‌گونه که خداوند بر شما منت نهاده و پاداش آن را در این روز، چندین برابر عیدهای گذشته و آینده قرار داده است. نیکی در این روز، ثروت را می‌افزاید و عمر را طولانی می‌کند».[9]
نتیجه
غدیر، مکتب گفتمان‌ساز برای اندیشه ولایت و نبوت است؛ گفتمانی که 1400 سال مانند ستاره‌ای درخشان بر صفحه روزگار می‌درخشد. هیچ دست سیاه‌کاری نتوانسته است نامش را از لوح دل‌ها و صفحه خاطره‌ها بزداید.
پی‌نوشت:
[1]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق، ج1، ص66.
[2]. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بی‌جا، مؤسسةالوفاء، 1403ق، ج97، ص110.
[3]. مائده: ۳.
[4]. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق، دار طوق النجاة، 1422ق، ج۱، ص۱۸.
[5]. ابن طاووس، علی بن موسی، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1376ش، ج1، ص476.
[6]. گروه تحقیق و تألیف خادم‌الرضا(ع)، غدیر (ولایت علوی، سرور نبوی)، خادم‌الرضا(ع)، 1385ش، ص62-63.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، آيات ولايت در قرآن، قم، نسل جوان، 1386ش، ص63.
[8]. ر.ک: حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بیروت، الاسلامیة، بی‌تا، ج7، ص323-329.
[9]. گروه تحقیق و تألیف خادم‌الرضا(ع)، همان، ص64.