خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن کریم حفظ امنیت و قوام جامعه اسلامی را مستلزم دفاع از آن و جهاد فی سبیل الله می‌داند و کسانی که در جهاد فی سبیل الله قصور و کوتاهی می‌کنند را مورد مذمت قرار داده است، در عصر کنونی نیز شاهد این هستیم که این امنیتی که به حمدالله حاکم بر این مرز و بوم شده است ثمره دفاع و جهاد فی سبیل الله در ۸ سال دفاع مقدس بوده است.
یکی از آیاتی که خداوند متعال در مورد ضرورت جهاد فی سبیل الله بیان فرموده است، عبارت است از:«فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ ۗ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا ۚ لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ»[۱]«تخلّف‌جویان (از جنگ تبوک) از مخالفت با رسول خدا خوشحال شدند؛ و کراهت داشتند که با اموال و جانهای خود، در راه خدا جهاد کنند؛ و (به یکدیگر و به مؤمنان) گفتند: «در این گرما، (بسوی میدان) حرکت نکنید!» (به آنان) بگو: «آتش دوزخ از این هم گرمتر است!» اگر می‌دانستند!»، این آیه شریفه در مورد انسان‌های دورو و منافقی است که از جهاد فی سبیل الله در غزوه تبوک سرباز زده بودند، منافقان که از شرکت در این جنگ کراهت داشتند خودشان را به دلسوزی زدند و به مردم گفتند که در این گرما بیرون نروید، آنها با این توصیه منافقانه درصدد این بودند که هم برای خودشان که تن به جهاد فی سبیل الله نمی‌دادند شریک جرم پیدا کنند و هم اینکه مسلمانان را بترسانند و اراده آنها را ضعیف کنند، خداوند متعال برای باطل کردن آن توصیه به ظاهر دلسوزانه آنها، به صورت قاطعانه این آیه را به پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم نازل کرد:«قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا ۚ لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ»«بگو: «آتش دوزخ از این هم گرمتر است!» اگر می‌دانستند!»، این آیه شریفه در مورد ضرورت جهاد فی سبیل الله بود، اما از مفهوم این آیه می‌توان این مورد را دریافت که کسانی که به هر بهانه‌ای از جمله مثلاً گرمای تابستان از دستورات خداوند متعال تخطی کنند مورد عقاب و محاکمه الهی قرار می‌گیرند، مثلاً کسی که در ظاهر یک انسان دلسوز به مردم این توصیه به ظاهر دلسوزانه را می‌کند که در تابستان که هوا گرم است به خاطر شدت حرارت از روزه گرفتن صرف نظر کنید، این فرد مورد محاکمه و عذاب آتش الهی قرار می‌گیرد و البته که گرمای آتش در دوزخ بسیار پرحرارت‌تر و سوزاننده‌تر از گرمای فصل تابستان است.
خداوند متعال در بسیاری از آیات دیگر قرآن کریم نیز به ضرورت جهاد فی سبیل الله اشاره می‌کند، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَٰئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»[۲]«کسانی که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنها امید به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.»
و نیز می‌فرماید:«لا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ ۚ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا»[۳]«(هرگز) افراد باایمانی که بدون بیماری و ناراحتی، از جهاد بازنشستند، با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند! خداوند، مجاهدانی را که با مال و جان خود جهاد نمودند، بر قاعدان [= ترک‌کنندگان جهاد] برتری مهمّی بخشیده؛ و به هر یک از این دو گروه (به نسبت اعمال نیکشان،) خداوند وعده پاداش نیک داده، و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظیمی برتری بخشیده است.»
و نیز می‌فرماید:« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرينَ يُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اللهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللهُ واسِعٌ عَليمٌ»[۴]«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هر‌كس از شما، از آيين خود بازگردد، [به خدا زيانى نمى‌رساند]؛ خداوند گروهى را مى‌آورد كه آنها را دوست دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند؛ در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند؛ در راه خدا جهاد مى‌كنند، و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند. اين، فضل خداست كه آن را به هر‌كس بخواهد [و شايسته ببيند] مى‌دهد؛ و فضل و احسان خداوند، گسترده و [او به همه چيز] داناست.»
و نیز می‌فرماید:«إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللّهِ وَ الَّذینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهاجِرُوا ما لَکُمْ مِنْ وَلایَتِهِمْ مِنْ شَیْء حَتّى یُهاجِرُوا وَ إِنِ اسْتَنْصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ إِلاّ عَلى قَوْم بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ میثاقٌ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ وَ الَّذینَ کَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض إِلاّ تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبیرٌ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللّهِ وَ الَّذینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَریمٌ وَ الَّذینَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا مَعَکُمْ فَأُولئِکَ مِنْکُمْ وَ أُولُوا الأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْض فی کِتابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْء عَلیمٌ»[۵]«کسانى که ایمان آوردند و هجرت نمودند و با اموال و جان هاى خود در راه خدا جهاد کردند و آنها که پناه دادند و یارى نمودند، آنها یاران یکدیگرند، و آنها که ایمان آوردند و مهاجرت نکردند هیچ گونه ولایت (دوستى و تعهدى) در برابر آنها ندارید تا هجرت کنند و (تنها) اگر در (حفظ) دین (خود) از شما یارى طلبند، بر شما است که آنها را یارى کنید جز بر ضد گروهى که میان شما و آنها پیمان (ترک مخاصمه) است و خداوند به آنچه عمل مى کنید بینا است و کسانى که کافر شدند اولیاء (و یاران و مدافعان) یکدیگرند، اگر (این دستور را) انجام ندهید فتنه و فساد عظیمى در زمین روى مى دهد و آنها که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد کردند، و آنها که پناه دادند و یارى نمودند، آنان مؤمنان حقیقى اند، براى آنها آمرزش (و رحمت خدا) و روزى شایسته اى است. و کسانى که بعداً ایمان آوردند و هجرت کردند و با شما جهاد نمودند از شما هستند و خویشاوندان، نسبت به یکدیگر (از دیگران) در احکامى که خدا مقرر داشته سزوارترند خداوند به همه چیز دانا است»
و نیز می‌فرماید:«الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ»[۶]«آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!»
و نیز می‌فرماید:«قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ»[۷]«بگو: «اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالی که به دست آورده‌اید، و تجارتی که از کساد شدنش می‌ترسید، و خانه هائی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند؛ و خداوند جمعیّت نافرمانبردار را هدایت نمی‌کند!»
و نیز می‌فرماید:«انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»[۸]«(همگی به سوی میدان جهاد) حرکت کنید؛ سبکبار باشید یا سنگین بار! و با اموال و جانهای خود، در راه خدا جهاد نمایید؛ این برای شما بهتر است اگر بدانید!»
و نیز می‌فرماید:«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ۚ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»[۹]«ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن، و بر آنها سخت بگیر! جایگاهشان جهنم است؛ و چه بد سرنوشتی دارند!»
و نیز می‌فرماید:«فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا«[۱٠]«بنابر این از کافران اطاعت مکن، و بوسیله آن [= قرآن] با آنان جهاد بزرگی بنما!».
پی نوشت
[۱] سوره توبه، آیه ۸۱
[۲] سوره بقره، آیه ۲۱۸
[۳] سوره نساء، آیه ۹۵
[۴] سوره مائده، آیه ۵۴
[۵] سوره انفال، آیات ۷۲ تا ۷۵
[۶] سوره توبه، آیه ۲۰
[۷] سوره توبه، آیه ۲۴
[۸] سوره توبه، آیه ۴۱
[۹] سوره توبه، آیه ۷۳
[۱٠] سوره فرقان، آیه ۵۲