مقاومت در مقابل انتقاد دیگران، از نشانه‌های آشکار غرور و تکبر است. این را باید دانست که تمامی اندیشه‌ها و افکارمان درست و بی‌اشکال نیستند و رفتارها و خصلت‌های فردی و اجتماعی ما از عیب و نقص مبرّا نیستند.
مقدمه: رفتار و کردار ما همواره دچار عیب‌ها و نقاط ضعفی هستند که ممکن است از چشم ما پنهان بماند، اما یک انسان آگاه، متوجه آنها شود و خیرخواهانه درصدد اصلاح آنها باشد.
وقتی که می‌بینیم فردی با حسن نیت و خیرخواهی، برای اصلاح اشتباه و عیب ما قدم برمی‌دارد، باید صمیمانه پذیرای نصیحت و انتقاد او باشیم، چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «لِيَكُن أحَبَّ النّاسِ إلَيكَ المُشفِقُ النّاصِحُ» [۱] «محبوب ترينِ مردم در نزد تو ، نصیحت کننده مشفق و خیرخواه است».
اما یک واکنش بسیار بد در مقابل انتقاد خیرخواهانه، این است که انسان از روی حب نفس و غرور، خودش را مبرّا از عیب و نقص بداند و به خاطر همین انتقاد دیگران را بر دشمنی و غرض ورزی حمل کند.
در حقیقت این کبر و غرور است که موجب می‌شود حتی ناب‌ترین موعظه‌ها و نصیحت‌ها هم با عدم پذیرش مواجه گردد و انسان را از رسیدن به کمال و رشد محروم سازد، چنانچه حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «بَينَكُم و بَينَ المَوعِظَةِ حِجابٌ مِن الغَفلَةِ و الغِرَّةِ» [۲] «میان شما و پند، حجاب و پرده‌ای از غرور افکنده شده است».
فرهنگ انتقاد پذیری در متون دینی با عناوینی همچون نصیحت و موعظه مورد توجه قرار گرفته است. ممکن است در نگاه اول پذیرش نقد دیگران در ذائقه ما تلخ و دشوار به نظر برسد، اما این را باید بدانیم که این تلخی سودمندتر از شیرینی آن فردی است که به خاطر چاپلوسی و تملق، عیب‌هایمان را نقد نمی‌کند، چنانچه حضرت امام محمد باقر علیه السلام می‌فرمایند: «اِتَّبِعْ مَن يُبكيكَ و هُو لكَ ناصِحٌ ، و لا تَتَّبِعْ مَن يُضحِكُكُ و هُو لكَ غاشٌّ» [۳] «از کسی پیروی کن که از روی خیرخواهی و نصیحت تو را می‌گریاند، ولی پیرو کسی مباش که تو را می‌خنداند، در حالی که نسبت به تو فریبکاری می‌کند».
پذیرش نقد توسط دیگران نه تنها در عرصه دینی موجب رشد و تعالی انسان‌ها می‌شود، بلکه در تمامی عرصه‌ها از جمله شعر و ادب و هنر و... منجر به پیشرفت و بالندگی می‌شود. هر انسان آگاهی این را به خوبی می‌داند که پرده پوشی بر واقعیات یا خود را به بی‌خبری زدن، حقیقت ماجرا را عوض نمی‌کند، بنابراین از هر انتقادی، با تمام وجودش استقبال می‌کند تا آن را برطرف سازد. انسان‌های جاهل همواره دوست دارند که مورد مدح و تملق قرار گیرند، ولو اینکه بر عیوب و کاستی‌ها و زشتی‌های آنان سرپوش گذاشته شود، حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «أجهَلُ النّاسِ المُغتَرُّ بقَولِ مادِحٍ مُتَمَلِّقٍ؛ يُحَسِّنُ لَهُ القَبيحَ ، و يُبَغِّضُ إلَيهِ النَّصيحَ» [۴] «نادان ترين مردم كسى است كه فريب سخن ستايشگر چاپلوسى را بخورد كه زشت را در نظرش زيبا جلوه مى دهد و خيرخواه را منفورِ او مى سازد».
پی نوشت
[۱] تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، حدیث ۷۳۸۶
[۲] همان، حدیث ۴۴۵۰
[۳] محاسن برقی، جلد ۲، صفحه ۴۴۰، حدیث ۲۵۲۶
[۴] تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، حدیث ۳۲۶۲