امام حسن علیه‌السلام همانند پیشینیان خود از خاندان رسالت و امامت، به مقابله با ظلم و ظالم زمان خویش پرداختند. البته بخشی از آن به شکل مبارزه نظامی و بخشی دیگر به صورت صلح بود که به اقتضای شرایط خاص صورت گرفت.
۱۱ شهریور به مناسبت سالروز شهادت رئیس‌علی دلواری، روز مبارزه با استعمار انگلیس نام گرفته که امسال مناسبت مضاعفی داشت؛ زیرا این روز بر اساس تاریخ قمری با سالروز رحلت پیامبر خدا و شهادت امام حسن مجتبی علیهماالسلام مصادف بود. تقارن این دو مناسبت از برخی جهات دارای نکته‌هایی بود.
عنصر مبارزه با ظلم که نمادی برای به یاد ماندن خاطره شهید دلواری است، بی‌گمان برخاسته از مکتب دینی وی بوده و مسیر وی در واقع امتداد خط مبارزه بوده است که در سیره پیامبر خدا و امام حسن مجتبی علیهماالسلام وجود داشت.
پیامبر اسلام با ابلاغ رسالت خویش همچون انبیای دیگر به مبارزه با طاغوت پرداختند. ایشان مؤمنان را در مسیر بندگی خدا به صبر و استقامت دعوت کردند و از اعتماد کردن به ظالمان بر حذر داشتند: «فَٱسۡتَقِمۡ كَمَآ أُمِرۡتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطۡغَوۡاْۚ إِنَّهُۥ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرࣱ وَلَا تَرۡكَنُوٓاْ إِلَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِنۡ أَوۡلِيَآءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ».[۱]
امام حسن علیه‌السلام نیز در همین مسیر گام برداشته و با ظلم و ظالم زمان خویش به مقابله پرداختند. البته بخشی از آن به شکل مبارزه نظامی و بخشی به صورت صلح بود که به اقتضای شرایط خاص بود.
امام حسن بعد صلح با معاویه این شرایط را این‌گونه توصیف می‌کند: «به خدا قسم! ما از جنگ با شامیان با شک و پشیمانی برنگشتیم (بلکه) ما با سلامت قلب و صبر با آن‌ها جنگیدیم، پس سلامت قلب با دشمنی و صبر با جزع از میان می‌رود. در جنگ صفین دینتان مقدم بر دنیایتان بود؛ اما امروز دنیایتان را بر دینتان ترجیح دادید». [۲]
بنابراین، برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند که امام حسن امام صلح است و امام حسین امام قیام است، باید گفت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بر اساس تکلیف الهی عمل کردند و این تکلیف در شرایطی صلح و در موقعیتی دیگر قیام بود و اگر در برخی احادیث رنگ سبز نماد امام حسن علیه‌السلام و رنگ سرخ به مظهر امام حسین علیه‌السلام معرفی شده است، به نحوه شهادت این دو امام برمی‌گردد؛ زیرا رنگ سبز کنایه از مسموم شدن امام حسن علیه‌السلام است و رنگ سرخ تأویل به شمشیر کشته شدن امام حسین علیه‌السلام است.
پی‌نوشت:
[۱]. هود، ۱۱۳
[۲] ترجمه تحف‌العقول، ص ۴۲۰.