با توجه به این که میزان حضور مردم در نماز جمعه برخی شهرها روند کاهشی داشته است، باید از ابعاد مختلف؛ مانند محتوای خطبه، خطیب، مردم و نقش رسانه ها مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرد تا براساس هریک راهکارمناسب ارائه شود.
این هفته سالگرد دو شخصیت بزرگ انقلاب اسلامی است که هر دوی آن‌ها با نمازجمعه پیوند داشتند و جزو پیش‌گامان سنگر نمازجمعه بودند: آیت‌الله طالقانی به‌عنوان اولین امام‌جمعه تهران پس از انقلاب و آیت‌الله مدنی به‌عنوان نخستین امام‌جمعه شهید تبریز.
برگزاری نمازجمعه به‌عنوان یک دستاورد بزرگ برای انقلاب اسلامی بود که همانند برخی مناسک و مناسبت‌های تهی شده از حقیقت، احیا و ترمیم شد و جمعیت‌های هزاران نفری در صفوف فشرده نمازجمعه حاضر شدند؛ اما اینک در سالگردهای این‌چنینی که یادآور نمازجمعه‌های پرشور روزهای نخست انقلاب است، جای دارد که پرسیده شود چرا دیگر ما به صورت فراگیر در تمامی نمازجمعه‌ها شاهد آن جمع و جمعیت و اجتماع نیستیم؟
هرچند پاسخ آن بر اساس آمار نیاز به تحقیقات دقیق دارد، اما مشاهدات میدانی حداقل در برخی مصلی های نمازجمعه حکایت از کاهش نمازگزاران دارد.
همچنین تحلیل این مسئله باید از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار بگیرد؛ مانند محتوای خطبه‌ها، خطیبان نمازجمعه، نسبت سنی افراد حاضر در نمازجمعه، رسانه‌ها و نقش آنان در ترویج یا کاستن از اهمیت نمازجمعه و...
از سوی دیگر نباید روند فروکاهشی شمار نمازگزاران را حاصل مرور زمان و فاصله گرفتن از دوران انقلاب و جبهه و جنگ دانست؛ چراکه برخی نمازجمعه‌ها همچون تبریز به امامت آیت‌الله آل هاشم ثابت کرد هنوز هم نمازجمعه ظرفیت بزرگی است و می‌تواند خاطره آن روزهای انقلاب را زنده کند، امری که رهبر معظم انقلاب در دیدار با ائمه جمعه به اهمیت آن اشاره کرده‌اند. [۱]
باید خاطرنشان کرد که بخش مهمی از اهمیت نمازجمعه در خطبه دوم آن بروز بیشتری پیدا می‌کند و اگر خطبه دوم نمازجمعه‌ای صرفاً بازخوانی مناسبت‌ها در هفته پیش رو باشد، برای مخاطبان در طول زمان ملال‌آور خواهد بود؛ بخصوص که امروزه مخاطبان به صورت فوری می‌توانند جزئیات بیشتری از تقویم مناسبتی را از طریق رسانه‌ها به دست آورند. به نظر می‌رسد تحلیل عمیق از یک مناسبت (به‌جای یادآوری همه مناسبت‌ها و بازگویی تیتروار آن) بر اساس مبانی دینی و گفتمان امام و رهبری می‌تواند این آسیب را جبران کند، امری که در شبکه‌های اجتماعی مغفول مانده و خبری از آن نیست.
سرانجام در بررسی مسئله حضور مردم در نمازجمعه، نقش رسانه‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ چراکه گاهی در انتشار محتوای خطبه‌ها با تقطیع یا با بزرگ‌نمایی بخشی خاص، ذهنیت منفی برای جامعه ایجاد می‌کنند؛ به ویژه در برخی نمازجمعه‌ها که چهره‌پردازی خوبی از آنان در رسانه‌ها صورت نگرفته و اصول خبرنگاری حرفهای زیرپا گذاشته شده است.
البته در مقابل این هجمه‌های شبهه‌افکن برای جامعه دینی و انقلابی که گاهی شایعات و حواشی پیرامون نماز و امام‌جمعه آن‌ها را از برکت حضور در نمازجمعه بازمی‌دارد، بازخوانی سخنان رهبری در مورد اهمیت نمازجمعه راهگشاست. ایشان در پاسخ به سؤال دانشجویان که چطور انگیزه شرکت در نمازجمعه را تقویت کنیم، فرمودند:
«من دلم می‌خواهد که جوان‌ها شرکت کنند؛ چون معتقدم که نمازجمعه مفید است. در طول هفته یک ساعت را صرف این کار کردن، زمان زیادی نیست. هم عبادت است، هم ذکراللَّه است، هم شنیدن حرفهای خوب است؛ منتها شما همه‌ی حرف‌هایی را که از بنده یا دیگران می‌شنوید - نه فقط صحبت‌های نمازجمعه را - در کارگاه ذهنِ خودتان تحلیل کنید؛ بگویید این بخش آن درست بود، این بخش آن غلط بود. اشکالی هم ندارد. بنابراین، شما و دیگر مستمعان نمازجمعه اگر به این توصیه عمل کنید، از بخش مفید حرفهای آن گوینده استفاده می‌کنید، بخش مضرّش هم به شما ضرری وارد نمی‌کند. به نظر من برای شرکت نکردن در نمازجمعه، این را موجب و عذری قرار ندهید». [۲]
پی‌نوشت:
[۱]. پایگاه مقام معظم رهبری، https://B2n.ir/s33501
[۲]. پایگاه مقام معظم رهبری، https://B2n.ir/q37743