ادرار و عرق بدن هر دو به عنوان مواد زايد دفع مي‌شود، چرا يكي از آنها نجس و ديگري پاك است با اينكه مي‌گويند تركيب شيميايي هر دو شبيه يكديگر است؟
پاسخ:
اولاً: خيلي از احكام ديني ما تعبّدي است، و فلسفه و علت واقعي بسياري از آنها براي ما روشن نيست،(1) اگر احياناً چيزي به عنوان علت بيان مي‌شود در واقع فلسفه و حكمت آن حكم است نه تمام علّت آن.
ثانياً: احكام اسلامي فقط براي اعراب شبه جزيره عربستان در آن روز، يا دنياي اسلام امروزي جعل نشده‌اند بلكه افق و گسترة آن تا دامنة قيامت ادامه دارد، بنابراين اگر علوم امروزي نتوانسته علت‌هاي احكام اسلامي را تبيين نمايند، چه بسا در ادامه توفيق يابد علت بخشي از احكام الهي را بيابد.
با توجه به دو مقدمة مذكور، اينك به اصل پاسخ اشاره مي كنيم در ذيل به دليل علمي كه دانشمندان در باب تفاوت ادرار و عرق گفته اند مي پردازيم :
بايد توجه داشت كه ادرار و عرق از نظر تركيب شيميايي گرچه از جهاتي شبيه هم‌اند ولي از جهاتي نيز با يكديگر فرق دارند و همين اختلاف از نظر تركيب ممكن است مبدأ اختلاف در حكم آنها باشد، زيرا چنانكه خواهيم ديد، ادرار داراي يك سلسله مواد سمّي است كه در عرق وجود ندارد.
توضيح. در تركيب ادرار مواد زير وجود دارد:
1. اوره. 2. اسيداوريك. 3. اوراتها. 4. اوربيلين. 5. اسيد هيبوريك. 6. اروكرم واروبيلين كه هر دو از مواد رنگي ادرار است. 7. مواد معدني و به طور استثنايي «گلوكز» در بيماري ديابت (بيماري قندي) و آلبومين (در بيماري آلبومين).
در تركيب عرق مواد زير وجود دارد:
1. اوره. 2. اسيداوريك. 3. اوراتها. مواد معدني، بنابراين مواد رنگي و اسيدهيپوريك كه هر دو سم بوده و درجة سميت آنها نسبتاً زياد است، در تركيب شيميايي عرق وجود ندارد.
ضمناً عرق از منافذ پوست دفع مي‌شود و بلافاصله در سطح پوست تبخير شده و اين تبخير مانع از نشو و نماي ميكروبها در سطح بدن مي‌شود و حال آنكه ميكروبهاي مختلفي ممكن است در ادرار باقي بمانند. از اين جهت مي‌توان حدس زد كه چرا در آيين مقدس اسلام عرق بدن پاك شمرده شده ولي ادرار محكوم به نجاست گرديده است، زيرا:
اولاً: مواد رنگي و اسيد هيپوريك كه منحصراً در تركيب شيميايي ادرار وجود دارند سم بوده و درجة سمّيت آنها زياد است و چنين موادي در تركيب عرق بدن نيست.
ثانياً مقدار اورة كه به نوبة خود سميت دارد به مراتب بيشتر از اورة عرق بدن مي‌باشد.
ثالثاً: چون عرق در سطح پوست تبخير مي‌شود، فرصتي براي نشو و نماي ميكروبهاي روي پوست باقي نمي‌گذارد.
رابعاً: تركيبات ادرار تقريباً از جهاتي ده برابر غليظ‌تر از تركيبات عرق است و مي‌دانيم كه اين تفاوت مي‌تواند يكي را كاملاً مضرّ و ديگري را بي‌ضرر قرار دهد.
از همة اينها گذشته، پرهيز از عرق بسيار مشكل و موجب ناراحتي‌هاي فراواني است در حالي كه پرهيز از ادرار به هيچ وجه مشكل نيست و اين خود تفاوت ديگري است.(2)
مؤيد اين نكته اخير فرمايش مرحوم صدوق است در كتاب علل الشرايع: ايشان در جواب اين پرسش كه چرا انسان بعد از جنابت بايد غسل نمايد ولي بعد از ادرار و مدفوع (بول و غائط) وضو كافي است. حديثي از امام رضا ـ عليه‌السلام ـ نقل مي‌كند كه امام در آن حديث علّت كافي بودن وضو بعد از بول و غايط را چنين بيان مي‌فرمايد: «... و علة التخفيف في البول و الغائط لانّه اكثر و ادوم من الجنابة فرضي فيه بالوضوء لكثرته و مشقّته و...»(3)
مفاد فرمايش فوق اينست كه اگر غسل به جاي وضو گرفتن تشريع مي‌شد اين حكم مشقت‌آور بود. با توجه به آن قاعدة معروف اصلي كه «العلة تعمّم» اين علت را مي‌توان در مسأله عرق و ادرار تعميم داد كه اگر عرق هم نجس مي‌شد انسان دچار مشقّت‌هاي فراواني مي‌شد كه تحمل آن عرفاً ممكن نبود.
پس اولاً احكام اسلامي تعبدي است. و ثانياً ادرار با عرق متفاوت است و ثالثاً پرهيز از عرق ممكن نيست و لذا مي‌توان حدس زد كه چرا عرق نجس نيست.
پاورقی:
1. مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج1، ص 117ـ118, تهران، صدرا، چاپ پنجم، 1373.
2. مكارم شيرازي، ناصر و سبحاني، جعفر، پاسخ به پرسش‌هاي مذهبي، قم، مدرسة الامام علي بن ابي‌طالب(ع)، چاپ اول، 1377، ص312ـ314.
3. شيخ صدوق، علل‌الشرايع، مكتبه حيدريه، 1382ق، ج1، ص281، باب 195.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات