پیامبران وظیفه دارند تا به تبیین وحی و شریعت الهی بپردازند؛ اما هدایت و ضلالت انسان‌ها به دست خداست.
رفیقم حامد آیه‌ای از قرآن را دیده و سؤالاتی درباره آن به ذهنش خطور کرده است؛ لذا به ذهنم رسید آیه را با سؤال و جواب پیرامونش مطرح کنم، شاید این سؤالات برای دیگران هم مطرح شده و بخواهند از تفسیر آن مطلع شوند.
آیه شریفه این است: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ[1]؛ و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم تا [بتواند به وسیله آن زبان] برای آنان بیان کند؛ پس خدا هر کس را بخواهد گمراه می‌کند و هر کس را بخواهد هدایت می‌نماید».
دو سؤال درباره این آیه، ذهن حامد را مشغول کرده بود:
سؤال اول:
چرا خداوند در این آیه می‌فرماید: پیامبران را فرستاده تا بیان کنند؛ ولی مشخص نمی‌کند که چه چیزی را بیان کنند. معمولاً این‌گونه است که وقتی می‌گویند: فلانی قصدِ بیان چیزی را دارد، مشخص می‌کنند که قصد بیان چه چیزی را دارد، نه اینکه بگویند: فلانی برای بیان آمده است. اصل بیان بدون تعیین متعلق آن بی‌معناست.
پاسخ:
لازم نیست متعلق تبیین در خودِ آیه مشخص باشد؛ زیرا در جای جایِ قرآن معلوم است که انبیاء به تبیین چه چیزی می‌پردازند. وظیفه انبیاء تبیین شریعت الهی و امور تأثیرگذار در هدایت انسان‌هاست. بسیار اتفاق می‌‌افتد که کسی متعلق یک فعل را در بیان خودش ذکر نمی‌کند؛ زیرا مخاطب می‌داند که مقصود او چیست و از این جهت نیازی به بیان متعلق نیست؛ به‌عنوان مثال رهبری بارها فرموده‌اند: جهاد تبیین امری ضروری است. حال آیا معنا دارد کسی بگوید: چرا رهبری متعلق تبیین را در حرف‌هایشان مشخص نمی‌کنند؟ خب واضح است که نیازی به این کار نیست؛ زیرا منظور ایشان از جهاد تبیین در مجموع سخنانشان روشن است و هر دفعه لازم نیست که آن را به عنوان متعلق جهاد تبیین به صورت جداگانه ذکر کنند.
سؤال دوم:
در قسمت دوم آیه می‌فرماید: خدا هرکه را بخواهد گمراه می‌کند و هرکه را بخواهد هدایت می‌نماید. اگر خدا هدایت کننده افراد و گمراه کننده آنان است؛ پس پیامبر اعظم در این وسط چه وظیفه ای دارد؟
پاسخ:
پاسخ این سؤال هم از خودِ این آیه و آیاتِ دیگر قرآن روشن است. خداوند مسئولیت ابلاغ وحی را بر عهده پیامبران گذاشته و بیش از هدایت چیز دیگری از آنها نخواسته است. خداوند متعال در موارد متعددی می‌فرماید: «ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغ[2]؛ پیامبر جز رساندن پیامِ وحی، وظیفه‌ای ندارد». بر همین اساس، خداوند از پیامبرش می‌خواهد که خودش را به خاطر ایمان نیاوردنِ کفار اذیت نکرده و ناراحت نباشد. خداوند متعال در فراز دیگری می‌فرماید: «لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ أَلَّا يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ[3]؛ گویی می‌خواهی جان خود را از شدّت اندوه از دست دهی به خاطر اینکه آنها ایمان نمی‌آورند».
بنابراین، پروردگار عالَم هدایت و گمراهی افراد را به خود نسبت داده است؛ زیرا خداوند هرکسی را که راه هدایت را انتخاب کرده و به پیام ابلاغ شده از سوی پیامبر الهی گوش دهد و از آن تبعیت کند را هدایت می‌کند و هرکس که به آن پشت کند را گمراه می‌نماید؛ لذا به همین جهت است که ابلاغ وحی را به عهده پیامبرانش گذاشته، ولی هدایت و ضلالت را به خود نسبت داده است.
پی‌نوشت:
1.ابراهیم: 4.
2.مائده: 99.
3.شعراء: 3.