چه تفاوتي بين نماز شيعه و سني در شرايط و اركان وجود دارد و امثال اينها؟

يكي از فروع مشترك بين اهل سنت و شيعه كه نزد هردو از اهميت بالايي برخوردار است نماز است كه مشتركات فرواني در آن دارند و البته اختلافهاي زيادي هم در احكام مختلف وجود دارد چنان‌چه در بين مذاهب چهار گانه اهل سنت (شافعيه، مالكيه، حنفيه، حنابله) هم احكام و اداب نماز كاملا يكسان نيست و تفاوت هايي به چشم مي خورد. از آنجا كه شرح تمام مشتركات و تفاوتها در اين مختصر نمي گنجد براي رعايت اختصار برخي تفاوت هايي كه در بين مذهب شافعيه از اهل سنت و مذهب اهل بيت ـ عليه السلام ـ در مورد شروط، واجبات و مبطلات نماز وجود دارد را بيان مي كنيم و تفصيل آن را از كتاب هاي مبسوطي كه در اين زمينه نوشته شده است بايد جست.

شروط نماز از ديدگاه فقه اماميه1. طهارت.
2. دخول وقت.
3. پوشش در حال نماز.
4. طهارت مكان نمازگزار و غصب نبودن آن.
5. استقبال به قبله.
شروط نماز از ديدگاه فقه شافعيه1. پاكي از حدث اكبر و اصغر.
2. پاكي بدن و لباس و محل نماز از نجاست.
3. ستر عورت (عورت مرد و كنيز مابين ناف تا زانوست و عورت زن ما سواي رخسار و كفين).
4. علم به دخول وقت.
5. استقبال قبله.
6. علم به كيفيت نماز.
7. ترك مبطل.
در شدت خوف و ضرورت استقبال قبله شرط نيست هر طور ممكن است جايز است نماز بگذارند چه رو به قبله باشد و يا پشت به قبله در حال سواري يا پياده توقف يا حركت كشتي يا هواپيما هم استقبال قبله شرط نيست.(1)
اگر چه در ظاهر شروط نماز بين اين دو مذهب خيلي به يكديگر شباهت دارد ولي شرايطي كه در هركدام از شروط وجود دارد فرقهاي بسياري باهم دارند مثل اينكه در مكان و لباس نمازگزار از نظر شيعه غصبي نبودن شرط است اما بر اساس مذهب شافعيه نماز در مكان و لباس غصبي از روي عمد باعث بطلان آن نمي شود و همچنين نماز در لباسي كه براي مردان حرام است مثل لباس ابريشمي و لباسي كه در آن طلا به كارفته است از نظر اماميه باطل است ولي از نگاه شافعيه باطل نيست و نيز اختلاف هايي كه در مقدار وقت نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا دارند و ديگر تفاوتهايي كه مجالي براي ذكر آنها نيست.(2)
واجبات نماز در فقه اماميه1. نيت.
2. قيام يعني ايستادن.
3. تكبيرة الاحرام.
4. ركوع.
5. سجود.
6. قرائت.
7. ذكر.
8. تشهد.
9. سلام.
10. ترتيب.
11. موالات يعني پي در پي بودن اجزاء نماز.
در فقه اهل بيت اجزاء نماز به ركن و غير ركن تقسيم مي شوند اركان نماز اجزايي هستند كه اگر نماز گزار سهواً هم آنها را ترك يا زياد كند نمازش باطل است كه پنج جزء هستند (نيت، تكبيرة الاحرام، قيام هنگام گفتن تكبيرة الاحرام و قيام متصل به ركوع، ركوع و دو سجده)(3) ولي در فقه شافعي در واجبات نماز چنين تقسيمي وجود ندارد و همه اجزاء نماز را ركن مي نامند و احكامي دارد كه به زودي به آنها اشاره مي شود و همچنين هر كدام از اجزا شرايطي دارند كه در دو مذهب تفاوت هايي بين آنها وجود دارد.
اركان يا واجبات نماز در فقه شافعي1. نيت يعني قصد فعل نماز و تعيين آن كه چه نمازي مي گذارد.
2. تكبير تحرم يعني الله اكبر گفتن مقارن با نيت.
3. قيام براي كسي كه بتواند.
4. خواندن سوره فاتحه در هر ركعت.
5. ركوع خم شدن تا زانو (گفتن ذكر در حال ركوع مستحب است «سبحان ربي العظيم»).(4)
6. اعتدال بر گشتن به حال قيام (گفتن ذكر سمع الله لمن حمده بعد از ركوع مستحب است).
7. سجود، گذاشتن پيشاني بر روي زمين (ذكر سجده «سبحان ربي الاعلي»).
8. جلوس بين سجدتين.
9. طمأنينه.
10. تشهد (بنا بر نظر اماميه تشهد در ركعت دوم و ركعت آخر واجب است ولي شافعيه فقط تشهد ركعت اخر را واجب مي داند).(5)
تشهد عبارت است از: «التحيات المباركات الصلوات الطيبات للّه السلام عليك أيها النبي و رحمة اللّه و بركاته، السلام علينا و علي عباد اللّه الصالحين أشهد أن لا إله إلا اللّه، و أشهد أن سيدنا محمدا رسول اللّه».(6)
11. صلوات بر نبي در اخر تشهد (اللهم صل علي محمد و آل محمد).
12. نشستن براي تشهد و صلوات.
13. سلام (السلام عليكم و رحمة الله).
14. ترتيب به همان صورتي كه گفته شد.
در فقه شافعي تقديم ركن فعلي بر ركن فعلي ديگر يا بر ركن قولي عمدا باعث بطلان نماز است مثل تقديم ركوع بر سجده يا تقديم ركوع بر فاتحه اما تقديم ركن قولي بر ركن فعلي مبطل نيست اگر چه به عمد باشد مثل تقديم تشهد بر سجود.
مبطلات نماز فقه اهل بيت ـ عليهم السلام ـ1. در بين نماز يكي از شرطهاي آن از بين برود، مثلًا در بين نماز بفهمد مكانش غصبي است.
2. آنكه در بين نماز عمداً يا سهواً يا از روي ناچاري، چيزي كه وضو يا غسل را باطل مي كند پيش آيد، مثلًا بول از او بيرون آيد، ولي كسي كه نمي تواند از بيرون آمدن بول و غايط خودداري كند، اگر در بين نماز بول يا غايط از او خارج شود چنانچه به دستوري كه در احكام وضو گفته شده رفتار نمايد نمازش باطل نمي شود، و نيز اگر در بين نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتي كه به دستور استحاضه رفتار كرده باشد، نمازش صحيح است.
3. مثل بعض كساني كه شيعه نيستند دستها را روي هم بگذارد.
4. بعد از خواندن حمد، آمين بگويد ولي اگر اشتباهاً يا از روي تقيه بگويد، نمازش باطل نمي شود.
5. آن كه عمداً يا از روي فراموشي پشت به قبله كند، يا به طرف راست يا چپ قبله برگردد، بلكه اگر عمداً بقدري برگردد كه نگويند رو به قبله است، اگر چه به طرف راست يا چپ نرسد، نمازش باطل است.
6. آن كه عمداً كلمه اي بگويد كه از آن كلمه قصد معني كند اگر چه معني هم نداشته باشد و يك حرف هم باشد بلكه اگر قصد هم نكند بنا بر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند در صورتي كه دو حرف يا بيشتر باشد، ولي اگر سهواً بگويد نماز باطل نمي شود.
7. خنده با صدا و عمدي و چنانچه سهواً هم با صدا بخندد يا لبخند بزند نمازش باطل نمي شود.
8. آن كه براي كار دنيا عمداً با صدا گريه كند، ولي اگر براي كار دنيا بي صدا گريه كند اشكال ندارد ولي اگر از ترس خدا يا براي آخرت گريه كند، آهسته باشد يا بلند، اشكال ندارد، بلكه از بهترين اعمال است.
9. كاري كه صورت نماز را به هم بزند مثل دست زدن و به هوا پريدن و مانند اينها، كم باشد يا زياد، عمداً باشد يا از روي فراموشي. ولي كاري كه صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره كردن به دست اشكال ندارد.
10. خوردن و آشاميدن، به طوري بخورد يا بياشامد كه نگويند نماز مي خواند.
11. شك در ركعت هاي نماز دو ركعتي يا سه ركعتي يا در دو ركعت اول نمازهاي چهار ركعتي است.
12. آن كه ركن نماز را عمداً يا سهواً كم يا زياد كند، يا چيزي را كه ركن نيست عمداً كم يا زياد نمايد.(7)
مبطلات نماز در فقه شافعي1. نيت قطع كردن نماز.
2. ترك ركن فعلي يا قولي عمدا.
3. زياد كردن ركن فعلي از روي عمد.
4. زياد كردن تكبير تحرم از روي عمد (زياد كردن ساير اركان قولي مبطل نيست مانند تكرار فاتحه)
5. ترك يكي از شروط نماز.
6. صدور فعل زياد (بيشتر از دو حركت) عمدا يا سهوا به طور متوالي.
7. بلعيدن چيزي كه مبطل روزه باشد از روي عمد.
8. خوردن چيز زياد سهواً.
9. عارض شدن حدث اكبر يا اصغر.
10. كشف عورت.
12. واجبات نماز را مستحب دانستن و....
13. تكلم در نماز اگر چه يك حرف با معني يا دو حرف بي معنا باشد.
14. ترديد در يكي از شروط نيت تحرم.
15. آلوده شدن به نجاست غير معفو.
16. ترديد و شك در نيت تحرم پس از گزاردن يك ركن فعلي يا قولي.
اين بخشي از تفاوت هايي بود كه در خود نماز و شرايط و احكام آن وجود دارد ولي همانطور گه گفته شد پرداختن به تمام جزئيات و آداب و مستحبات و مكروهات فضاي بيشتري را مي طلبد و منابعي كه در پايان معرفي مي شود براي اطلاع بيشتر مفيد يم باشند.
افزون بر همه اينها پيروان سه مذهب حنفي، شافعي و حنبلي، در حال قيام، دست ها را روي شكم و يا سينه قرار مي دهند و پيروان مذهب مالكي دست ها را رها مي كنند و نيز بعد از سوره حمد، آمين مي گويند. فرق ديگري كه بين نماز شيعه و سني وجود دارد اين است كه اهل سنت بعد از حمد، خواندن سوره كامل را شرط نمي دانند بلكه چند آيه از يك سوره خوانده شود نيز كافي است.

پاورقی:

1. مردوخ کردستاني، محمد، فقه محمدي، سازمان انتشارات گفتمان، 1378ش، ص13.
2. مغنيه، محمد جواد، الفقه علي المذاهب الخمسة، بيروت دار التيار الجديد ـ دار الجواد، چاپ دهم، ج1، ص79-100.
3. رک: رساله های توضيح المسائل.
4. همان، ص111.
5. همان، ص113.
6. همان، ص114.
7. رک: به رساله های توضيح المسائل.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات