اگر صاحب كنيز هوس كرد مي تواند به غلام دستور كناره گيري دهد؟

صاحب كنيز هر وقت هوس كرد مي تواند به غلام دستور كناره گيري داده و زن را مجبور به 4 ماه محروم شدن بخاطر هوس آقا كند كه البته به اضافه بازگشت 8 ماه مي شود؟

پاسخ:

اگر زني بخواهد مي تواند با آقاي الف ازدواج موقت كند و به محض اينكه اراده كند به ازدواج موقت آقاي ب درآيد و دوباره بعد از پايان مدت و نگه داشتن عده ، دوباره به ازدواج موقت آقاي الف در آيد. مسئله اي كه در پرسش مطرح شد، از اين جهت شبيه همين مثال است. با اين تفاوت كه در ازدواج موقت رضايت و به قول پرسش گر محترم ، هوا و هوس ، هر دو طرف ازدواج شرط است لكن در مسئله ملك يمين ، مولا بر كنيز و برده ولايت دارد و ولايت او نيز به خاطر ماهيت بردگي و كنيزي است. كنيز و برده، دو كافر حربي هستند كه به خاطر حكمت هاي متعددي ، در شرايط خاص تحت سلطه و ولايت مومنين قرار مي گيرند. ماهيت كنيزي و بردگي عدم ولايت بر خويشتن است در غير اين صورت اصلا مسئله اي به نام كنيزي و بردگي وجود نداشت. كافر حربي به محض اسارت در صورتي كه امام مسملين اجازه دهد به عنوان برده خواهد بود و خود بخود از همسرش جدا شده و همسرش نيز تحت سيطره و ولايت مالكش قرار مي گيرد. ازدواج كنيز با برده به ولايت و اذن مالك است و جدايي و طلاق او از غلام نيز به ولايت و اذن مالك است. در صورتي كه حكمت هاي مواجهه اسلام با با مسئله برده و كنيز ، فهميده شود استبعادي كه از اين احكام وجود دارد برطرف مي شود. سياست اسلام در مواجهه با مسئله برده داريدر پاسخ به اين پرسش مقدمه كوتاهي درباره اصل برده داري در اسلام لازم به نظر مي رسد. بدون ترديد اسلام مبتكر نظام برده داري در جهان نيست بلكه محدوده كننده و تغيير دهنده اين نظام كهن و اين پديده تلخ اجتماعي بشر است. پيش از اسلام برده داري در حدّ وسيع و گسترده اي در سراسر جهان حاكم بود و سابقه طولاني در تاريخ بشر دارد. تا آنجا كه برخي از دانشمندان قديم نظير افلاطون و ارسطو در آثار خود از برده داري طرفداري كرده اند و آن را از ضرورت ها و لوازم زندگي اجتماعي بشر دانسته اند و معتقدند كه برخي انسان ها اساسا برده متولد شده اند تا در خدمت ديگران باشند. عوامل متعددي باعث بردگي يك انسان مي شد. نظير: فقر، بدهكار شدن، انجام برخي جرائم اجتماعي، ربوده شدن انسان هاي بي پناه، باختن در قمار و... بردگي براي بردگان سرنوشت محتوم و هميشگي آنها بود كه نسل به نسل در فرزندان شان تداوم مي يافت و راه بازگشتي هم وجود نداشت. رفتار با بردگان در حدّ رفتار با حيوانات و چارپايان بود. برده يك حيوان آگاه بود كه از او در تمام زمينه ها بهره كشي مي شد. او آفريده شده بود تا تمام نيازهاي ارباب خود را برآورده كند. پس از ظهور اسلام و نشر تعاليم و آموزه هاي آزادي بخش و عدالت خواهانه آن، زمينه هاي فكري و عملي مبارزه با برده داري به وجود آمد. از اين رو بردگان و مستضعفين از نخستين گروه هاي پيش گام در پذيرش اسلام بودند زيرا نداي عدالت خواهي و مساوات و برابري و آزادي اسلام را گمشده تاريخي خود مي ديدند. اسلام با پديده تلخ و ريشه دار بردگي كه از يك سو ريشه در ضعف و سستي انسان ها و از سوي ديگر ظلم و زياده خواهي اربابان داشت به تدريج مبارزه كرد، ابتدا زمينه هاي فكري آن را فراهم آورد و سپس اقدامات قانوني و عملي را انجام داد. لغو يكباره و دفعي برده داري باعث اخلال در نظم اجتماعي مي شد. بروز جمع وسيعي از انسان هايي كه فاقد پشتوانه اقتصادي و حمايت هاي خانوادگي بودند و هم چنين شورش وسيع بردگان عليه اربابان و از سوي ديگر امتناع اربابان براي از دست دادن سرمايه هاي اقتصادي خود از مشكلات لغو دفعي برده داري به حساب مي آمد. بنابراين اسلام با گشودن باب جديدي در احكام و مقررات خود با عنوان «عتق» زمينه ها و عوامل متعددي را براي آزادي بردگان فراهم آورد تا آنجا كه در موارد متعدد مسلمانان را ملزم به آزاد كردن بردگان كرد كه موارد آن در فقه اسلامي بيان شده است يكي از اقدامات جدّي و مهم اسلام در براندازي نظام برده داري محدود كردن عوامل بردگي انسان ها به اسارت در جنگ است. اسلام تنها راه برده گيري را اسارت در جنگ با كافر حربي دانست و آن را هم نه به عنوان يك حكم قطعي و لازم الاجراء بلكه به عنوان يكي از راه هاي نگه داري اسيران جنگي به تشخيص حاكم اسلامي واگذار كرد. به اين معنا كه در جنگ با كافران حربي، اسيران جنگ به تشخيص حاكم اسلامي يا آزاد مي شدند يا در زندان ها نگهداري مي شدند و يا به خانواده هاي مسلمانان واگذار مي شدند و دوران اسارت خود را در ميان خانواده هاي مسلمان مي گذراندند. تشخيص اين كه درباره اسيران چه رفتاري شود به عهده حاكم و رهبر اسلام است كه در جنگ هاي ابتدايي با كافران بايد آن رهبر، معصوم باشد تا حكم او مشروعيت داشته باشد يا نائب و نماينده معصوم. جنگ ها و فتوحات اسلامي كه در رأس آن امام معصوم قرار ندارد از مشروعيت برخوردار نيست. از طرف ديگر يكي از حكمت هاي برده گيري در جنگ به خاطر مقابله به مثل با كفار بود. عدم مقابله به مثل با كفار در اين موضوع زمينه جرات يافتن و تجاوز كفار به سرزمين هاي مسلمين را بيش از پيش مهيا مي ساخت. با اين توضيح در صورت تعهد و وجود قرارداد متقابل بين سرزمين كفر و اسلام در زمينه عدم برده گيري ، اين قرارداد لازم الاجرا خواهد بود. بنابراين برده گيري در اسلام از پي آمدهاي «جهاد» است. جهاد از واجبات ديني و از فروع دين اسلام و از عبادت هاي بزرگ به شمار مي آيد. اسلام دين جنگ و خشونت نيست و هر جنگ و غارتي را مجاز نمي داند. جهاد در اسلام با هدف گسترش توحيد و مبارزه با شرك و كفر و رفع ظلم و ستم و فساد و فتنه صورت مي گيرد. جهاد در اسلام احكام و آداب و شرايط خاص خود را دارد. اسلام جنگ با اهل كتاب يا غير موحداني كه با مسلمين معاهده صلح بسته اند يا حاضر به پرداخت جزيه هستند را جايز نمي داند. امّا جنگ با كافراني كه به قصد مبارزه با توحيد يكتاپرستي و جلوگيري از گسترش اسلام در برابر مسلمانان قدّ علم كرده اند را با شرايط خاصي جايز و بلكه واجب مي داند. از جمله شرايط آن است كه نخست با كلمات حكمت آميز و موعظه حسنه و برهان و استدلال آنها را به توحيد و خدا پرستي دعوت مي كنند تا قانع شوند. بعد از اتمام حجت اگر اسلام را نپذيرفتند چند حالت ممكن است يا آنها پيروان كتاب هاي آسماني هستند كه حاضر به پرداخت جزيه هستند كه در اين فرض جنگ تعطيل مي شود و آنها به حال خود واگذار مي شوند و يا با مسلمانان معاهده مي بندند كه طبق عهدشان با آنها عمل مي شود و اگر نه اهل كتابند و نه اهل معاهده و پرداخت جزيه، با اعلام قبلي با آنها جنگ مي شود همچنان كه گفته شد طبق نظر شيعه در جهادهاي ابتدايي (در مقابل جهاد دفاعي) حضور امام معصوم يا نماينده او الزامي است و اين گونه نيست كه هر مسلماني حق حمله به بلاد كفر را داشته باشد. در جنگ با كافران حربي تنها كساني كشته مي شوند كه شمشير كشيده و در معركه جنگ حاضر باشند و ساير افراد كه در جنگ دخالت ندارند، محكوم به قتل نيستند. در پايان جنگ با كفار حربي و در صورت پيروزي مسلمانان، لشكر اسلام نسبت به مال و انسان هاي باقي مانده از سپاه كفر مسلط مي شود و ملك آنها محسوب مي شود. درباره نحوه رفتار با اسيران، حاكم معصوم اسلام تصميم گيري مي كند. يكي از راهكارهاي پيش بيني شده در برخورد با اسيران جنگي كافر، بردگي آنهاست. راهكارهاي ديگري نظير آزادي مطلق و بدون قيد و شرط، آزادي در برابر دريافت فديه يا مبادله با اسراي مسلمان هم وجود دارد. بنابراين به بردگي كشاندن اسراء حكم قطعي براي آنها نيست بلكه به تصميم و مصلحت سنجي حاكم اسلامي بستگي دارد. تمام موارد فوق برگرفته از نحوه رفتار رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در جنگ با كفار است به عنوان نمونه در جنگ بدر، رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اسيران جنگي كافر را كه به جنگ با مسلمانان برخاسته بودند را با دريافت فديه آزاد كرد و برخي را هم بدون دريافت فديه آزاد كرد. در جنگ با يهود بني قينقاع و بني نضير آنها را بدون مجازات آزاد كرد ولي آنها را از مدينه اخراج نمود. در جنگ با بني قريظه كه بارها و بارها عليه مسلمانان توطئه كرده. بودند و تعهدات خود را شكسته بودند پس از قتل نظاميان آنها، اسيران آنها را به بردگي كشاند و بردگان را ميان مسلمانان تقسيم كرد كه شامل زنان و كودكان و غير نظاميان بودند امّا در ساير جنگ ها غالبا رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اسيران جنگي را به ويژه زنان و كودكان را آزاد نمود و كمتر آنها را به بردگي كشاندند. نكته مهم در تفاوت برده داري در اسلام با نظام رايج برده داري در جهان در تفاوت در نوع رويكرد و نگاه انساني به بردگان و هم چنين وضع قوانين و مقررات فراوان براي سامان بخشيدن و نظام مند كردن رفتار با بردگان است. اسلام حقوق انساني بردگان را به رسميت شناخت و راهكارهاي متعددي براي آزادي آنها در نظر گرفت. بردگي اسيران جنگي (كفار حربي) در حقيقت جايگزين نگه داري آنها در زندان هاست. زندان هايي كه هيچ نفعي براي فرد اسير و جامعه اسلام ندارد. اسيران به جاي آن كه در محيط خفقان بار و آزار دهنده زندان محبوس باشند و گرفتار افسردگي و نااميدي شوند و مخارج زيادي را به دولت اسلام بار كنند، به خانواده مسلمانان واگذار مي شدند تا ضمن اين كه از حقوق و مزاياي انساني برخوردار باشند از محيط تربيتي مسلمانان نيز بهره بگيرند اسلام توصيه هاي فراواني نسبت به خوش رفتاري و احسان به بردگان نموده است و از ظلم و بد رفتاري با بردگان به شدت نهي نموده است و از سوي ديگر راه ها و زمينه هاي فراواني براي آزادي بردگان فراهم نموده است. امّا پرسش اصلي اين است كه در جنگ با كفار حربي اين نظاميان هستند كه مستحق مجازات هستند امّا گناه زنان و كودكان كفّار حربي چيست كه بايد به اسارت مسلمانان در آيند و برده آنها شوند؟ از ديدگاه اسلام، كفر گناهي نابخشودني است. همچنان كه براي كافران در آخرت عذاب هاي دردناك و ابدي در نظر گرفته مي شود در اين دنيا نيز مجازات هايي براي كافران وجود دارد. به ويژه كافري كه علاوه بر انكار توحيد و يكتاپرستي به مبارزه با توحيد نيز برخيزند. نمونه اين سخت گيري را در برخورد با مرتدين مي توان ديد. گرچه اسلام در مرحله پذيرش دين اجباري قائل نيست و شعار لا اكراه في الدين سر مي دهد امّا اين اجازه را به انسان ها نمي دهد تا پس از تحقيق و مطالعه و پذيرش منطقي و مستدل اسلام و يكتاپرستي، عقل و منطق و برهان را زير پا بگذارند و به تبليغ عليه اسلام بپردازند. اسلام، فرد كافر را فاقد هر گونه صلاحيت فردي و اجتماعي مي داند. كافر از هيچ جايگاهي در جامعه اسلامي برخوردار نيست و شايسته تصدي مناصب اجتماعي و مسئوليت ها نيست با اين مقدمه، سؤال درباره همسر و فرزندان كافر حربي نيز روشن مي شود. اسلام اسارت مرد كافر حربي در جنگ را به منزله طلاق و فسخ ازدواج او با همسرش مي داند. زيرا او شايسته تصدي خانواده و سرپرستي از زن و فرزند خويش هم نيست. (همانند آنچه امروز در دادگاه هاي خانواده درباره برخي مردان حكم مي شود كه آنها را به دليل عدم پايبندي به موازين اخلاقي و قانوني فاقد صلاحيت سرپرستي فرزندان خودش مي دانند) بنابراين با اسارت كافر حربي در جنگ، ازدواج او با همسرش فسخ مي شود. اينك با زنان و كودكان بر جاي مانده از جنگ چه بايد كرد؟ آيا آنها را بدون سرپرست و بلا تكليف در جامعه رها كرد؟ تأمين اقتصادي و حمايت مالي از اين خانواده ها و تربيت كودكان و فرزندان جنگ زده به عهده كيست؟ اسلام اجباري در به بردگي كشاندن آنها نكرده است و همچنان كه بارها گفتيم، استرقاق و آزادي اسيران جنگي يكي از راهكارها و يكي از انواع رفتارها و برخورد با اسيران است در سيره رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در جنگ هاي متعدد آزادي همه اسيران اعم از زنان و كودكان وجود دارد و در مواردي نيز زنان و كودكان به اسارت و بردگي مسلمانان در آمده اند. بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه زنان كافر نيز در گناه كفر و همراهي با مردان كافر مقصر و مستحق مجازاتند. اسلام هيچ انسان موحد و يكتاپرستي را به بردگي نمي كشاند و به تعبير امام علي ـ عليه السلام ـ «ليس علي الموحدين سبي و لا يغنم من اموالهم الاما قاتلوا به و عليه: بر انسان هاي خداپرست، حكم بردگي جاري نمي شود و اموال آنها به غنيمت برده نمي شود».بنابراين زنان نيز در تداوم كفر خود و همراهي با كافران همانند مردان مقصر و مستحق مجازاتند امّا اسلام به جاي مجازات زنان آنها و به جاي رها كردن بلا تكليف آنها در جامعه آنها را به خانواده هاي اسلام ملحق مي كنند تا تحت سرپرستي افراد مسلمان و در محيط توحيد و يكتا پرستي قرار گيرند. بدون شك سرپرستي اين زنان و كودكان هزينه هايي بر مسلمانان نيز تحميل مي كند ضمن اين كه فوائدي را نيز عايد آنها مي سازد. در اين نكته ترديدي نيست كه اسلام به مسلمانان اجازه داده است تا در جنگ با كفار حربي بر اموال و دارايي و خانواده هايي آنها مسلط شوند و حق استفاده و ازدواج با آنها را داده است. در جنگ حنين، كه زنان زيادي از كفار به اسارت مسلمانان در آمده بودند، پيش از آن كه حكم آزادي آنها صادر شود، زنان و كودكان در ميان مسلمانان تقسيم شدند. مسلمانان در استفاده جنسي از آنها دچار شك و ترديد شدند و نسبت به اين كار اكراه داشتند (ظاهرا علت اكراه آنها اين بود كه شوهران برخي از اين زنان زنده بودند) آيه 24 سوره نساء درباره جواز ازدواج با اسيران جنگي و تمتع جنسي از آنها نازل شد: «و المحصنات من النساء الا ما ملكت ايمانكم.... زنان شوهر دار بر شما حرام هستند مگر آنها را كه از راه اسارت مالك شده ايد». در حقيقت، قرآن اسارت در جنگ را در حكم طلاق دانسته و ازدواج با كنيزان را مجاز اعلام كرد. در آيه 25 سوره نساء نيز، قرآن به كساني كه توانايي ازدواج با زنان آزاده پاكدامن باايمان را ندارند، توصيه مي كند تا به ازدواج رسمي با زنان پاك دامن از بردگان باايمان اقدام كنند: وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكمْ طَوْلاً أَن يَنكحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكتْ أَيْمَانُكم مِّن فَتَيَاتِكمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكمْ بَعْضُكم مِّن بَعْضٍ فَانكحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَي الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِك لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ. و آنها كه توانايي ازدواج با زنان «آزاد» پاكدامن باايمان را ندارند، مي توانند با زنان پاكدامن از بردگان باايماني كه در اختيار دارند ازدواج كنند خدا به ايمان شما آگاه تر است و همگي اعضاي يك پيكريد. بر اين اساس نياز هاي جنسي و غريزي كنيزان كه امروز بخشي از جامعه اسلامي شده اند نيز پاسخ قانون مند داده مي شود. بي شك بي پاسخ گذاشتن نيازهاي جنسي اين قشر از جامعه مي توانست لطمه هاي جبران ناپذيري به نظام اخلاقي جامعه وارد نمايد. در پايان ذكر چند نكته لازم به نظر مي رسد:1. مسأله برده داري در اسلام مانند ساير مسائل و احكام اسلام مورد سوء استفاده و برداشت هاي غلط توسط مسلمانان قرار گرفت. رفتار حاكمان، فاتحان و جنگجويان و خلفاي اسلام را نبايد به پاي اسلام نوشت. نظير اين مسأله درباره تعدد زوجات در اسلام وجود دارد، كه اين حكم حكيمانه اسلام كه براي درمان بسياري از مشكلات اجتماعي وضع شد، برخي مسلمانان سوء استفاده كرده و براي لذت طلبي و عشرت طلبي خود بهره گرفتند جنگ ها و فتوحات اسلام را نبايد جزئي از كارنامه اسلام دانست. فتوحاتي كه با احكام و آموزه هاي اسلام فاصله بسياري داشت. براي پي بردن به ديدگاه حقيقي اسلام در موضوع برده داري بايد به قرآن و فقه اسلامي و سيره معصومان رجوع كرد و نه رفتارهاي ناصحيح مسلمانان.2. موضوع برده داري در اسلام از موضوعات تاريخي اسلام است آنچه درباره برده داري در اسلام وجود دارد مربوط به اقتضائات زماني آن دوره دارد و اين گونه نيست كه همه آنچه درباره بردگي در اسلام گفته مي شود در زمان حاضر نيز لازم الاجراء باشد بلكه يك شيوه و تاكتيك برخورد با كافران است كه به صلاح ديد رهبر معصوم جامعه اسلام واگذار شده ضمن اين كه دليلي بر نسخ اين حكم هم نداريم.3. با توجه به اين كه موضوع برده داري در اسلام موضوعي پردامنه و داراي ابعاد و جوانب گوناگون فقهي، كلامي و تاريخي است لذا بر جوانان پرسشگر و طالب حقيقت لازم است تا با مطالعه كتاب هاي مختلف در اين زمينه به جواب قانع كننده اي دست پيدا كنند. علاوه بر سخنان دانشمندان بزرگ اسلامي معاصر نظير علامه طباطبايي، شهيد مطهري، شهيد صدر، علامه مصباح يزدي و علامه محمد تقي جعفري و ديگر بزرگان...، كتاب هايي نيز در اين زمينه نگاشته شده است.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات