مرحوم «کلینی» در نگاه دیگران

«ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی» معروف به «شیخ کلینی» صاحب کتاب ارزشمند «الکافی» مهم‌ترین کتاب روایی شیعه، از محدثان بزرگ شیعه، پس از شهادت امام حسن عسکری(علیه‌السلام) و در زمان غیبت صغری در روستای کُلَین از توابع ری دیده به جهان گشود.

کلینی در خانواده‌ای از اهل علم رشد یافت. پدر او «یعقوب بن اسحاق» مردی با فضیلت و پاک سرشت بود، از همان دوران کودکی تربیت فرزندش را بر عهده گرفت و با زبانِ عمل، اخلاق، رفتار و آداب اسلامی را به او آموخت. آرامگاه این مرد متقی در روستای کلین(نزدیک حسن‌آباد شهر ری) قرن‌هاست که زیارت‌گاه شیعیان است. دایی کلینی هم که خود محدثی بزرگ بود و از شیفتگان مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به شمار می‌رفت، در تعلیم و تربیت وی نقش بسزایی داشت. این مرد دانشمند كه « علاّن» نامیده می‌شد، در سفر حج و در راه زیارت خانه خدا به شهادت رسید. کلینی توانست در دوران کودکی از محضر این عالم شهید و پدر بزرگوارش کسب فیض نموده و با منابع علم حدیث و رجال آشنا گردد.[1]

وی در شهر ری به تحصیل علوم دینی پرداخت و پس از مدتی برای تکمیل دروس رهسپار قم شد که در آن زمان از مهم‌ترین مراکز علمی شیعیان به شمار می‌آمد. کلینی پس از سال‌ها تلاش و کوشش علمی به آن‌چنان مقام علمی دست یافت که علمای شیعه و سنی از وی به نیکی یاد کرده‌اند.

نظر دانشمندان اسلامی درباره کلینی
مرحوم کلینی از موثق‌ترین محدثین شیعه است و علمای شیعه و اهل سنت در طول تاریخ همواره شیخ کلینی را مورد تعریف و تمجید قرار داده‌اند.

نظر علمای شیعه درباره کلینی
مرحوم کلینی همواره مورد تأیید علمای شیعه بوده و برای روایاتی که او ثبت و ضبط کرده ارزش و اعتبار زیادی قائل بوده‌اند. «شیخ طوسی» در کتاب رجال خویش می‌نویسد: «محمد بن یعقوب کلینی، دانشمندی جلیل‌القدر و عالم به روایت بوده است».[2] نجاشی رجال‌شناس مشهور شیعه می‌گوید: «او در زمان خودش، شیخ و پیشوای شیعه در ری و موثق‌ترین آن‌ها در حدیث و ضبط آن بود. کتاب بزرگش به نام «کافی» را در مدت ۲۰ سال نوشته است.»[3] علامه حلی نیز او را مطمئن‌ترین و موثق‌ترین افراد در نقل و کتابت حدیث می‌داند.[4] ابن داود حلی رجالی بزرگ شیعه درباره او می‌نویسد: «کلینی از بزرگ‌ترین علمای امامیه در زمان خود بود و او از موثق‌ترین افراد در نقل و ضبط حدیث به شمار می‌رفت».[5] سید بن طاووس هم وثاقت وامانت کلینی را در نقل حدیث مورد اتفاق همگان می‌داند.[6]

نظر علمای اهل سنت درباره کلینی
شهرت و اعتبار علمی شیخ کلینی تنها محدود به شیعیان نبوده و تعدادی از علمای اهل سنت در آثار خود وقتی به نام این عالم پرآوازه می‌رسند با عباراتی سرشار از احترام از وی یاد می‌کنند.
«ابن اثیر» از مورّخان صاحب‌نام اهل سنت، کلینی را در زمره بزرگان و علمای امامیه می‌شمارد.[7] «ابن حجر عسقلانی» در کتاب معروف خود لسان المیزان کلینی را از فقها و نویسندگان شیعه می‌داند.[8] شمس‌الدین محمد ذهبی از بزرگ‌ترین محدثین و رجال شناسان اهل سنت کلینی را شیخ شیعه، عالم امامیه و صاحب تألیفات معرفی می‌کند. [9] ابن عساکر مورخ و محدث نام‌دار اهل سنت کلینی را در زمره علمای بزرگ شیعه می‌شمارد.[10] ابن ماکولا هم از کلینی به‌ عنوان یکی از فقها و نویسندگان شیعه نام می‌برد.[11]

کلینی نزد عموم مردم
کلینی در اثر ایمان، تقوا و علم به فضایل فراوانی رسید و به‌ واسطه ارتباط با مردم، تبدیل به مرجع حل مشکلات و مسائل دینی آنان شد و شیعیان برای اخذ فتاوا به او مراجعه می‌کردند و در نتیجه وی اولین دانشمند اسلامی بدل شد که عنوان «ثقه الاسلام» را به خود اختصاص داده است.[12]
سرانجام شیخ کلینی در شعبان سال ۳۲۸ ق مصادف با مبدأ غیبت کبری در بغداد در سن هفتاد سالگی از دنیا رفت.[13] محمد باقر خوانساری درباره مقبره شیخ کلینی می‌نویسد: «آن چه درباره مرقد کلینی شهرت دارد، این است که در جانب شرقی بغداد و رود دجله و در تکیه مولویه است و عامه و خاصه وی را زیارت می‌کنند».[14]

---------------------------------------------------------------------------------

پی‌نوشت
[1]. برای اطلاع از علمای خاندان کلینی مراجعه کنید به قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، قم، اسوه، بی‌تا، ج2، ص452 و خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا، ج6، ص108.
[2]. رجال الطوسی، شیخ طوسی، تحقیق جواد قیومی، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق، ص429.
[3]. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق، ص377.
[4]. حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق، ص245.
[5]. ابن داود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، نجف، المطبعه الحیدریه، ۱۳۹۲ق، ص187.
[6]. سید بن طاوس، علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، نجف، المطبعه الحیدریه، ۱۳۷۰ق، 159.
[7]. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۶ق، ج8، ص364.
[8]. عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۹۰ق، ج5، 433.
[9]. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۳ق، ج15، ص280.
[10]. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق، ج56،ص297.
[11]. ابن ماکولا، اکمال الکمال، بی‌جا، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، ج7، ص186.
[12]. مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش، ج5، ص75.
[13]. همان، ج8،ص80.
[14]. خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا، ج6، ص108.