من موقعي كه معني قرآن را ميخوانم، ديگر شبها خوابم نميبرد؟

من موقعي كه معني قرآن را ميخوانم، ديگر شبها خوابم نميبرد و حالت رواني به من دست ميدهد. از عذاب آخرت خيلي ميترسم و مدتي است اين حالت به من دست داده است، چه كنم با اينكه علاقة شديدي به معني قرآن دارم؟

پاسخ:

مشكل بيخوابي يكي از اختلالهايي است كه معمولاً در بزرگسالان، جوان، ميانسالان ديده ميشود امّا آغاز آنها ميتواند از كودكي و نوجواني نيز باشد.(1) اين مشكل با افزايش سنّ از فراواني بيشتري برخوردار ميگردد. عمدهترين عوامل بيخوابيهاي نخستين عبارتند از: كار و فعاليت بيش از حدّ در روز، مسايل حلّ نشدة زندگي، تعارضهاي ناهشيار و اضطرابها و نگرانيها. نقش عوامل روانشناختي در بيخوابيها بيش از هر عامل ديگر به اثبات رسيده است و بدين دليل روانشناسان با ابداع روشهاي مختلفي به درمان آنها پرداختهاند. شناسايي اينكه بيخوابي متأثر از كدام عمل يا عوامل است، فرد را در انتخاب روش درماني و اثر بخشي آن ياري ميكند. بنابراين اولين گام در درمان بيخوابي شما شناسايي و تشخيص علت بيخوابي است، استنباطي كه خود شما نمودهايد اين است كه ترس از عذاب آخرت مشكل بيخوابي در شما گرديده، البتّه ممكن است عوامل ديگري نيز در اين مسأله نقش داشته باشد.

راه درمان بيخوابي شمامؤثرترين روش در اينگونه موارد، استفاده از شناخت درماني است. لذا ما برنامهاي را براي شما تنظيم ميكنيم كه قطعاً عمل به آن موثر است و اگر بتوانيد اين مراحلي را كه در پي ميآيد، به صورت منظّم و دقيق عمل نمائيد، به زودي مشكل بيخوابي شما حلّ ميشود. مگر اينكه عوامل ديگري نيز در بُروز آن دخيل باشد كه در آن صورت بايد به روانشناس يا روانپزشك مراجعه نمائيد.
گام اول: توجّه داشته باشيد كه عذاب آخرت براي همگان نيست بلكه براي افرادي است كه خدا و رسولش را نافرماني نمايند. در قرآن تصريح شده است كه: «هر كس نافرماني خدا و رسولش كند، آتش دوزخ از آن او است.»(2) شما ميتوانيد با انجام اعمال نيك و اطاعت از خداوند خود را از عذاب الهي مصون سازيد.
گام دوم: رحمت خداوند مقدم بر غضب او است لذا در دعا ميخوانيم: «يا من سبقت رحمتُه غضبَه» يعني اي خدايي كه رحمتش مقدم بر غضبش ميباشد. در واقع وجود خداوند متعال رحمت محض است كه شامل همگان ميشود مگر عدهاي بسيار كم كه شرك ورزيدهاند و در دنيا هيچ عمل نيكويي انجام ندادهاند. رحمت خداوند آنقدر وسيع است كه حتي گناهان افراد را به كار نيك و حسنه تبديل ميكند.(3) در روايات متعددي آمده است كه در روز قيامت گناهان مؤمن بر او عرضه ميشود و از ناراحتي به لرزه ميافتد ولي بخاطر اين كه او اهل ايمان، حيا، صدق و حسن خلق و اخلاص و در خط رهبري معصوم و اولياي خدا بوده , مورد لطف مخصوص قرار ميگيرد و به فرمان خداوند , گناهان او به عبادت تبديل ميشود(4)
گام سوم: همة آيات قرآن كه دربارة عذاب آخرت نيست تا خواندن و تدبر در آن باعث ترس در شما گردد. در قرآن همانگونه كه از عذاب آخرت سخن به ميان آمده است، در مورد عفو و بخشش الهي، نعمتهاي خداوند، بهشت جاويدان، سيماي بهشتيان و... نيز آيات بسياري وجود دارد. امام باقر ـ عليه السّلام ـ در مورد درهاي بهشت ميفرمايد: «ان للجنة ثمانية ابواب» بهشت داراي هشت در است حال آنكه در مورد دوزخ آمده است كه هفت در دارد،(5) اين اشاره به كثرت راههاي ورود به بهشت و وسعت رحمت الهي است. در آيات ديگر ميخوانيم كه خداوند به بهشتيان خطاب ميكند: «بخوريد و بياشاميد، گوارا باد اين نعمتها بر شما بخاطر آن اعمال صالحي كه از پيش براي امروز خود فرستادهايد.(6)
در مورد وسعت و بزرگي بهشت چنين تعبير شده است كه: جنّة عرضُها السماوات و الارض(7) يعني بزرگي بهشت به اندازة آسمانها و زمين است. در قرآن بارها دربارة همسران بهشتي و ويژگيهاي آنان سخن به ميان آمده است.(8) موضوعات بسيار جذّاب و دلنشين در قرآن وجود دارد كه خواندن آنها در انسان , شور و علاقة خاصي ايجاد ميكند و انسان را اميدوار ميسازد كه از آن همه نعمتهايي كه در قرآن توصيف شده، بهرهمند گردد. اميدواري به رحمت خدا در آيات بسياري مورد ترغيب و تشويق قرار گرفته است از جمله ميفرمايد: «از رحمت خدا نااميد مشويد، زيرا جز گروه كافران كسي از رحمت خدا مأيوس نميگردد.»(9) در جاي ديگر آمده است: «اي بندگان من كه دربارة خويش زيادهروي كرديد، از رحمت خدا نااميد مشويد، همانا خدا تمام گناهان را ميآمرزد.»(10) با توجّه به اين آيات و روايات كه در مورد عفو و بخشش الهي وجود دارد، و از طرفي هنوز هم شما فرصت داريد كه اعمال نيكو و شايسته انجام دهيد و حتي اگر خداي نكرده در گذشته اعمال ناپسندي از شما سرزده است، ميتوانيد با توبه و عبادت، جبران نمائيد ديگر ترس از عذاب الهي آن هم در حدّي كه شكل بيخوابي در شما ايجاد كند، معنا ندارد.
گام چهارم: تا كنون سه گام يا به تعبير ديگر سه مرحله از مراحل درماني مشكل شما را بيان كرديم و در تمامي اين سه مرحله هدف ما اين بود كه نگرش شما نسبت به موضوعات اضطرابآور مانند عذاب آخرت و خوف از جهنم مقداري تعديل يابد و در نتيجه ديگر فكر نكنيد كه عذاب الهي فراگير و شامل همگان از جمله شما هم ميشود. عذاب الهي مخصوص عدة خاصي است كه از فرمان الهي سرپيچي نموده و مورد عفو و شفاعت خداوند نيز واقع نشده باشند. براي اينكه اين باور , بيشتر در شما ريشهدار شود، آيات مربوط به رحمت و عفو و بخشش خداوند و نيز وعدههاي الهي و اوصاف بهشت و بهشتيان را مطالعه و پيوسته مرور نمائيد تا اطمينان و اميد در شما ايجاد شود و از خواندن قرآن بيشتر لذت ببريد. حال گام چهارم اين است كه به يك اصل كلي و زيربنايي توجّه داشته باشيد و آن اينكه در معارف اسلامي توحيد به «خوف و رجاء» تعبير شده است. يعني انسان هم بايد خوف از عذاب الهي داشته باشد و هم به رحمت و معرفت خداوند اميدوار باشد. خوف از عذاب الهي باعث آن ميشود كه انسان متوجه اعمال خود باشد و مخالفتي با دستورات خداوند و ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ نكند و رجاء و اميد باعث تلاش و كوشش در انسان ميشود يعني به اميد اينكه مورد لطف و رحمت خداوند واقع شود و به نعمتهاي جاويدان الهي دسترسي پيدا كند، با دلگرمي هرچه تمام، وظايف عبادي خود را انجام ميدهد. امام صادق ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: از جمله وصاياي لقمان حكيم به فرزندش اين بود كه: «آن چنان از خداي عزّوجل بترس كه گويي اگر نيكيهاي جنّ و انس را انجام داده باشي باز خدا (به دليل بعضي از اعمال ناپسندت) تو را عذاب خواهد نمود و از طرفي آنچنان به او اميدوار باش كه گويي اگر گناهان جنّ و انس را مرتكب شده باشي، خداوند براساس رحمت واسعة خويش تو را مورد رحمت قرار خواهد داد.(11)
در روايات فراواني آمده است كه بيم و اميد در دل مومن با هم مساوي است. نه خوف بر قلب او غالب ميشود به گونهاي كه او را از رحمت الهي مأيوس سازد و نه اميد بر دلش غلبه پيدا ميكند به طوري كه مغرور شود. امام صادق ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: «در قلب هر مؤمني دو نور وجود دارد: نور خوف و نور رجاء، اگر هر يك از آنها وزن شود بر ديگري فزوني ندارد.»(12) نتيجهاي كه از اين روايات بدست ميآيد اين است كه: اگر انسان خوف يا رجايش بيشتر از يكديگر باشد، دچار مشكل خواهد شد، همانگونه كه در شما اين مشكل به صورت اختلال خواب، ظاهر شده است، پس سعي كنيد خوف و رجاء را با هم به صورت يكسان داشته باشيد.

راهكار عمليعلاوه بر مطالب ياد شده، اين نكات را نيز رعايت كن.
1. در خلال روز، از استراحت اجتناب كنيد.
2. هرگز به رختخواب نرويد مگر آنكه خسته و آمادة خوابيدن باشيد.
3. از رختخواب فقط براي خوابيدن استفاده كنيد نه براي فكر كردن و مرور و يادآوري آنچه مطالعه كردهايد يا شنيدهايد.
4. اگر پس از حدود 10 دقيقه نتوانستيد بخوابيد، از جاي خود بلند شويد، خود را به كاري مانند خواندن روزنامه، صحبت با دوستان، مشغول كنيد، تا كاملاً آمادة خوابيدن شويد آنگاه به رختخواب بازگرديد.(13)

پاورقی:

1. دادستان، پريرخ، روانشناسي مرض تحولي از كودكي تا بزرگسالي، انتشارات سمت، 1378، ج 2، ص 39.
2. جن:23.
3. فرقان، «فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ».
4. تفسير نورالثقلين، ج 4، ص 33.
5. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج 10، ص 194.
6. الحاقه.
7. آل عمران:133، حديد:21.
8. صافات:48.
9. يوسف:87.
10. زمر:53.
11. كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج2، ص67.
12. همان، ص67.
13. دادستان، پريرخ، همان، ص55.