بى اعتنايى به نماز:
در يك نگاه كلى، قرآن كريم، انسان ها را نسبت به برپايى نماز به چهار دسته تقسيم مى كند:
1. گروهى كه به طور كلى، بى توجه و بى اعتنا به اين فريضه الهى مى باشند و نماز نمى خوانند: از مجرمان ]مى پرسند[ چه چيز شما را به دوزخ وارد ساخت؟ مى گويند از نمازگزاران نبوديم.(مدثر،40ـ43).
2. گروهى كه در اثر بى توجهى به نماز، در بعضى از زمان ها، نماز مى خوانند، خداوند به اينان وعده وارد شدن در وادى «غى» را در دوزخ داده، مى فرمايد: (فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَوةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَوَ تِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا)[1]; امّا پس از آنان، فرزندان ناشايسته اى روى كار آمدند كه نماز را تباه كردند و از شهوات پيروى نمودند; پس به زودى مجازات گمراهى خود را خواهند ديد.
3. دسته اى كه هميشه نماز مى خوانند وليكن در اقامه آن سهل انگارى مى كنند; خداوند به دليل بى توجهى آنان به نماز، چنين خطابشان مى فرمايد: واى بر نمازگزارانى كه در نماز خود سهل انگارى مى كنند (ماعون،4ـ5).
4. مؤمنانى كه بر اين فريضه الهى مواظبت كرده، با قلبى خاشع آن را به پا مى دارند. خداوند درباره آنان مى فرمايد: مؤمنان رستگار شدند; آنها كه در نمازشان خشوع دارند;... و آنها كه بر نمازهايشان مواظبت مى نمايند. اينان وارث فردوس (جايگاهى در بهشت) هستند. (مؤمنون، 1 ـ 2 و 9).
يكى از شرايط مؤمن واقعى اين است كه هميشه نماز را به پا دارد (معارج، 23). خداوند به كسى كه در نماز خود سهل انگارى مى كند; مثلاً گاهى نماز مى خواند و گاهى نمى خواند يا در نماز دقت نمى كند و آن را با آداب صحيح و واجبش به جاى نمى آورد و... در قرآن وعده عذاب داده است (ماعون، 4 و 5).
قرآن كريم در توصيف نمازگزاران مى فرمايد: نمازگزاران كسانى هستند كه: (عَلَى صَلاَتِهِمْ دَآئِمُونَ)[2]; نمازها را پيوسته بجا مى آورند; يعنى همه نمازها را در اوقات معين خود انجام مى دهند، نه اين كه گاهى بخوانند و گاهى نخوانند، يا شب نماز بخوانند، اما صبح نخوانند.در روايات هم بر انجام دادن نماز بسيار تأكيد شده است. پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: كسى كه نمازش را از روى عمد ترك نمايد از ذمّه خداوند و پيامبر اسلام برى شده و پيمان شكنى نموده و پيوندهايى كه خداوند دستور برقرارى آن را داده بريده است، زيرا خداوند مى فرمايد: اينان كسانى هستند كه بر آن ها لعنت (فرستاده شده) است و برايشان بدى و سختى سراى آخرت مهيا شده است.[3] (رعد، آيه25). پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)مى فرمايد: اگر مردم مى دانستند كه نماز عشا و نماز صبح چه قدر اهميت و ارزش دارد، آن دو را به جا مى آوردند، حتى در سخت ترين شرايط; سپس فرمود: نماز عشا و صبح كفاره اعمالى است كه در بين اين دو (صبح و شب) انجام مى شود.[4]
در تفسير آيه 78 سوره اسراء نيز از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه: مقصود از «قرءان الفجر» نماز صبح است كه اگر در اول وقتش خوانده شود، دوبار براى او ثبت مى شود هم فرشتگان شب آن را ثبت مى كنند و هم فرشتگان روز; (إِنَّ قُرْءَانَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا)[5]; چرا كه قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است![6]
پيش از اين نيز به آثار ترك نماز اشاره شد.[7]
راه ترغيب به مداومت در نماز:
شخصى گاهى بسيار نماز مى خواند، ولى بعد از مدتى نماز را ترك مى كند و از ياد خدا غافل مى شود. راه دائمى خوب بودن و به ياد خدا بودن از نظر قرآن چيست؟
افزون بر عوامل ترك نماز و راه هاى برخورد با تارك الصلوة كه پيش از اين گذشت،[8] بايد توجه داشت: اگرچه از نظر قرآن يكى از مهم ترين عوامل ياد خدا نماز خواندن است،[9] اما منظور از ياد خدا تنها ذكر لفظى نيست، بلكه خدا را در درون جان حاضر ديدن و به ياد علم و قدرت بى پايان و رحمت وسيعش بودن است; انسان در اين موقع، احساس مى كند تكيه گاه نيرومندى دارد و هيچ قدرتى در برابر آن مقاومت نمى كند، پس براى اين كه از خدا غافل نشويم، بايد او را در دل فراوان ياد كنيم. «واذكُروا اللّهَ كَثيرًا لَعَلَّكُم تُفلِحون ;(انفال،45) و خداوند را فراوان ياد كنيد تا رستگار شويد.»[10]
يكى ديگر از راه هاى مداومت بر اداى نماز اين است كه خودمان را به نماز اول وقت عادت بدهيم. مى توانيم نذر كنيم كه مثلا (تا يك هفته اگر نمازم را اول وقت نخواندم براى خدا بر من ]واجب[ باشد كه صد تومان در راه خدا بدهم.» پس از موفقيت در هفته اول، براى هفته دوم و... خواندن كتاب هاى مفيدى چون: حق اليقين تأليف علامه مجلسى، و منازل الاخره نوشته حاج شيخ عباس قمى و... قطعاً مؤثر است.
علاوه بر آن معاشرت و دوستى با انسان هاى مقيّد به نماز و در صورت امكان، كم كردن و حتى قطع رابطه با انسان هايى كه نماز نمى خوانند، در اشتياق انسان به عبادت خدا بسيار مفيد و مؤثر است.
توجه به آثار و بركات نماز، پى آمدهاى زيان بار ترك نماز و راه لذت بردن از خواندن نماز; تا اندازه بسيارى انسان را به هم صحبتى با خدا سوق مى دهد.[11]
در ضمن مشكلات مادى و سرخوردگى روحى را نيز به كمى تلاش و مشورت با افراد آگاه مى توان برطرف نمود.
[1]. مريم،آيه59.
[2]. معارج،آيه23.
[3]. كلينى، اصول كافى، ج2، ص285.
[4]. محدث نورى، مستدرك الوسائل، ج6، ص453.
[5]. اسراء،آيه78.
[6]. ر.ك: شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، ج4، ص212ـ213; همان، تفسير نمونه، ج12، ص222ـ223.
[7]. ر.ك: شماره 6 پيامدهاى ترك نمازونيز:بحارالانوار، ج79، ص224.
[8]. ر.ك، نحوه برخورد با تارك الصلاة از همين كتاب.
[9]. سوره طه آيه 14.
[10]. «واذكُروا اللّهَ كَثيرًا لَعَلَّكُم تُفلِحون ;(انفال،45) و خداوند را فراوان ياد كنيد تا رستگار شويد.» «فَاِذا قَضَيتُمُ الصَّلوةَ فَاذكُروا اللّهَ قِيـمـًا وقُعودًا وعَلى جُنوبِكُم ;(نساء،103) و چون نماز را به جاى آورديد، خدا را ]در همه حال[ ايستاده و نشسته و بر پهلو آرميده، ياد كنيد...» ر.ك: آيت الله مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج 7، ص 194 و 195.
[11]. ر.ك: آثار و فوائد نماز و نيز بحارالانوار، ج 79، ص 202 و 207 و 224.