-آمادگی برای ظهور یعنی، اشتیاق مؤمنانه به موعود منتظَر و ناامیدی از هر چه غیرخدایی است.
قابلیت امام؛ عدم آمادگی بشریت
با توجه به ویژگی هایی که مذهب شیعه برای امامان معصوم علیهم السلام قائل است آن ها را منبع و سرچشمه رشد و تربیت تا بی نهایت می داند. از این رو، قابلیت ائمه اطهار علیهم السلام در ارائه فیض و رساندن بشریت به اوج رشد و تعالی محدودیتی ندارد.
تنها چیزی که مانع از انتقال این فیض بی کران به بشریت شده است عدم قابلیت و آمادگی انسان ها برای پذیرش و استقبال از زلال معارف خاندان عصمت و طهارت است؛ وگرنه، خداوند متعال فیض بی کران خود را از هیچ مخلوقی که آمادگی آن را دارد دور نداشته است!
بر این اساس، واسطه فیض بیکران الهی بر همه مخلوقات، انبیاء و اولیاء الهی هستند که امت هایشان هر یک، به نسبت عدم آمادگی خود در دریافت لطف الهی، از رشد و هدایت مطلوب و آرمانی خود بازمانده اند؛ اما ظهور حکومت عدل جهانی توسط مهدی موعود علیه السلام وعده ای است که تنها در بستر مهیا شدن شرایط پذیرش آن حضرت و آمادگی جهان برای جهش به سوی اسلام ناب محقق خواهد شد.
غیبت کبری؛ دالانی به سوی ظهور
همان گونه که غیبت صغری در جهت آمادگی شیعیان برای پذیرش غیبت طولانی تر بوده است، اصل غیبت امام عصر علیه السلام خصوصاً غیبت کبری، در جهت آمادگی فضای عمومی برای پذیرش و استقبال از حکومت آرمانی مهدوی است. سؤال مهم این است که هدایتی که مردم عصر غیبت کبری در انتظار آن به سر می برند از چه جنسی است و اساساً چگونه باید خود را برای چنین هدایتی آماده کنند؟
مهدویت؛ کلید آمادگی جهان
در دیدگاه شیعه، امام معصوم، الگوی تکامل بشر و دقیقاً همان چیزی است که بشریت در ضمیر و فطرت خداجوی خود به دنبال آن است. همان گونه که از نام زیبا و برازنده «مهدی» برمی آید، وجود مقدس امام زمان علیه السلام، هدایت شده ای است که هدایت کننده تمام و کمال نیز خواهد بود و جهان را به ساحل امن هدایت سوق خواهد داد.
با این حال، خدا بهتر می داند که چه زمانی جهان، آمادگی استفاده از هدایت مهدوی و هدایت شدن را دارد؛ چنان که قرآن کریم خطاب به رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرماید: «إِنَّكَ لا تَهْدي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدين؛ [1] در حقيقت، تو هر كه را دوست دارى نمىتوانى راهنمايى كنى، ولی، خداست كه هر كه را بخواهد راهنمايى مىكند، و او به راهيافتگان داناتر است.»
آمادگی برای ظهور، سکه ای دو رو است که یک روی آن، عطش و اشتیاق فوق العاده به اسلام ناب و فراگیر و روی دیگر آن، تسلیم شدن، ناامیدی و اظهار عجز انسان از سامان دادن به کار بشر است.
این عطش و اشتیاق به خوبی در دعاهای مختلف همانند دعای ندبه به تصویر کشیده شده است مثل این که می خوانیم: «مَتَىٰ نَرِدُ مَناهِلَكَ الرَّوِيَّةَ فَنَرْوَىٰ؛ مَتَىٰ نَنْتَقِعُ مِنْ عَذْبِ مائِكَ فَقَدْ طالَ الصَّدىٰ؛ [2] چه زمان به چشمه‌های پر آبت وارد می‌شویم تا سیراب گردیم، چه زمان از آب وصل خوشگوارت بهره‌مند می‌شویم؟ که تشنگی ما طولانی شد.»
گمشده بزرگ پیش از ظهور
امام صادق علیه السلام در روایتی دلیل نامگذاری حضرت مهدی عجّل الله تعلی فرجه را این گونه بیان می کنند: «إِذَا قَامَ الْقَائِمُ دَعَا النَّاسَ إِلَى الْإِسْلَامِ جَدِيداً وَ هَدَاهُمْ إِلَى أَمْرٍ قَدْ دَثَرَ وَ ضَلَّ عَنْهُ الْجُمْهُورُ وَ إِنَّمَا سُمِّيَ الْمَهْدِيُّ مَهْدِيّاً لِأَنَّهُ يُهْدَى إِلَى أَمْرٍ مَضْلُولٍ عَنْه؛ [3] هنگامى كه قائم قيام كند مردم را به سوی اسلام جديدى دعوت خواهد كرد و مردم را به امورى مي طلبد كه در نزد بسیاری كهنه شده است، و او از آن جهت مهدى نامیده شده كه مردم را به سوی چیزی که از آن گمراه شده اند هدایت می کند.»
تفاوت جاهلیت قبل از اسلام با گمراهی که قبل از ظهور حضرت ولی عصر عجّل الله تعالی فرجه روی می دهد در این است که جهالت اول، جهالت و دوری از اصل اسلام بود ولی جهالت قبل از ظهور جهل در فهم حقیقت اسلام است.
به عبارت دیگر، با این که اسلام وجود دارد و بسیاری خود را مسلمان می نامند اما به دلیل جهالت نسبت به اسلام ناب و چگونگی تحقق همه جانبه آن، عطش بشریت به سوی جهانی عاری از گمراهی بر طرف نشده است. اینجاست که بشر برای درمان پریشانی دنیای خود منتظر کسی هستند که بتواند انواع معضلات و پیچیدگی های امور جهان را با هدایتی الهی برطرف کرده و به سامان برساند. چرا که تدبیرها برای سامان دادن به مشکلات جهان به در بسته خورده است و تنها با هدایت الهی و تبعیت از ولی خداست که می توان بر مشکلات متعدد جهان فائق آمد؛ چنان که این گونه ندا سر می دهیم: «أَيْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإِقامَةِ الْأَمْتِ وَالْعِوَجِ؛ [4] کجاست آن‌که برای راست نمودن انحراف و کجی به انتظار اویند.»
بلوغ و شکوفایی علم
با این که در دوران کنونی علم به سرعت پیش می رود اما هنوز زوایای بسیاری از علوم، مخفی مانده است و همین امر باعث شده با وجود پیشرفت نسبی در حوزه هایی مثل تکنولوژی و صنعت، در حوزه های اساسی مانند دین شناسی و انسان شناسی و مدیریت جهان بشری و رشد روحی، جوامع هنوز اندر خم یک کوچه مانده و با مشکلات فراوانی دست به گریبان باشند.
یکی دیگر از زوایای قابلیت ها و فیوضات حضرت مهدی علیه السلام، باز کردن گره های کور و ناشناخته در مسیر هدایت و تعالی بشر است؛ چنان که امام صادق علیه السلام دلیل این نامگذاری آن حضرت به «مهدی» را این گونه بیان می کنند: «لِأَنَّهُ يُهْدَى إِلَى كُلِّ أَمْرٍ خَفِي؛ [5] زيرا براى هر امر پوشيدهاى راهنمائى شده است.» از این روایت نیز این گونه برمی آید، اموری که بر دیگران پوشیده است و راهکار آن را نمی دانند حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه با درایت و بصیرت برآمده از اسلام، حل خواهد نمود.
نزدیکی به افق وجودی حضرت مهدی
چه از نظر فردی و چه از نظر اجتماعی، بشریت باید سنخیت و مشابهتی با وجود مقدس حضرت مهدی علیه السلام بیابد تا آمادگی کمک به آن حضرت در تشکیل جهان آرمانی را داشته باشد. مثل این که لااقل غالب مردم جهان از هر گونه راه حل های بشری برای رهایی از مشکلات جهان ناامید شوند و به نوعی منتظر راهی الهی برای برون رفت از گرفتاری ها باشند.
این فضا، در راستای همان چیزی است که همه فرستادگان الهی و ائمه معصومین علیهم السلام برای اقامه حق و دین خدا در پی آن بودند و با اشاره به ظهور موعود، در واقع، ایجاد چنین آمادگی در عصر مهدی موعود علیه السلام را نوید داده اند.
پی نوشت
[1] سوره قصص، آیه 56.
[2] ابن طاووس، على بن موسى؛ إقبال الأعمال( ط- القديمة)، ناشر: دار الكتب الإسلاميه، تهران، 1409 ق، ج 1، ص 298؛ مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
[3] طبرسى، فضل بن حسن؛ إعلام الورى بأعلام الهدى( ط- القديمة)، ناشر: اسلاميه، تهران، 1390 ق، ص 461.
[4] مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
[5] طوسى، محمد بن الحسن؛ الغيبة( للطوسي) / كتاب الغيبة للحجة، ناشر: دار المعارف الإسلامية، قم، 1411 ق، ص 471.
اشکالی در قابلیت بی نهایت فرستادگان الهی و ائمه معصومین علیهم السلام در هدایت بشریت و سامان دادن به امور جهان نبوده است بلکه عدم آمادگی بشریت مانع از بهره مندی انسان ها از فیوضات و برکات الهی شده است. بر این اساس، تا زمانی که بشریت آمادگی ظهور و اقامه حکومت اسلامی در سراسر دنیا را نیابد، همچنان در فراق آن دولت کریمه و آرمانی خواهد سوخت.