توسل در قرآن

درباره جواز توسل، آیات فراوانی وجود دارد که در اینجا برخی از آن‌ها نقل می‌شود. یکی از آیاتی که بسیار در مورد آن سخنان و نظراتی ذکرشده آیه‌ی ذیل می‌باشد که برخی توسل را از این آیه خارج کرده‌اند با این‌که توسل به‌وضوح در این آیه وجود دارد، حال به توضیح آن می‌پردازیم:

1. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ [مائده/35] ای مؤمنان! تقوای الهی پیشه کنید و با وسیله، به خدا متوسل شوید.» این آیه شریفه عمومیت دارد و هر دو وسیله (اعمال صالح و ذات پیامبر اکرم) را در برمی‌گیرد؛

ازاین‌رو منحصر دانستن آیه در اعمال صالح، مخالف ظاهر آیه است، به‌ویژه که «الوسیلة» با الف و لام است و مفرد نکره با ألف و لام بر عموم دلالت دارد و هیچ دلیلی بر تخصیص آیه وجود ندارد تا گفته شود این آیه، شخص پیامبران و اولیای الهی را در برنمی‌گیرد.

لازم به یادآوری است که عموم این آیه به خاطر دلیل قطعی (آیات و روایات) درباره وسیله قرار دادن بت‌ها، طاغوت و کسانی‌که بدون اذن الهی وسیله قرار گیرند،

تخصیص خورده است و هیچ کسی اجازه ندارد، آن‌ها را وسیله قرار دهد؛ اما درباره وسیله قرار دادن پیامبران و اولیای الهی، نه فقط دلیلی بر خارج کردن از آیه نیست، بلکه دلیل بر مشروعیت و رجحان آن وجود دارد که در ادامه خواهد آمد.

ثانیاً اگر وسیله، فقط اعمال صالح باشد مضمون آیه تکراری است؛ زیرا اعمال صالح همان تقوا است و مراعات تقوا در اول آیه ذکرشده است؛ بنابراین سخن کسانی‌که می‌گویند مقصود از وسیله فقط اعمال صالح است، ناتمام می‌باشد.

از آن‌چه بیان شد باطل بودن سخن ابن تیمیه از پایه‌گذاران فرقه وهابیت و البانی از نویسندگان معاصر این فرقه، روشن می‌شود که درباره آیه مذکور می‌گویند: این آیه فقط اعمال صالح را شامل می‌شود. [1] زیرا عمل صالح دارای دو ویژگی است:

1. قصد اخلاص و انجام آن برای خدا

2. موافق شریعت بودن. [2]

تعجب است از البانی که چگونه و به چه دلیل توسل را از آیه خارج می‌کند، درصورتی‌که هر دو ملاک یاد شده در توسل وجود دارد، زیرا کسانی‌که توسل را جایز می‌دانند، قصد اخلاص و موافق بودن با شریعت را لازم می‌دانند.

هیچ‌یک از مذاهب اسلامی توسلی که دلیل شرعی نداشته باشد، مشروع نمی‌داند؛ بنابراین اختلاف در دلیل و قبول نداشتن دلیل مخالف مجوز برای نسبت شرک نمی‌شود. پس توسل بر اساس نظریه کسانی‌که آن را مشروع می‌دانند، از آیه مذکور بیرون نیست.

آقای البانی می‌گوید: ملاک مشروعیت توسل این است که موافق قرآن و سنت باشد. آیا کسانی‌که توسل را جایز می‌دانند، موافقت آن را با قرآن و سنت با استدلال ثابت نمی‌کنند؟

بنابراین آیه فوق توسل به پیامبر اکرم و صالحین را شامل می‌شود؛ اما آیات دیگری هم وجود دارد که بیان می‌کنیم.

2. در قرآن کریم بیان شده است، فرزندان حضرت یعقوب پس از اعتراف به گناهی که نسبت به حضرت یوسف انجام دادند، نزد پدر آمدند و از او خواستند برایشان آمرزش بخواهد:

«قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئينَ * قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي. [یوسف/97] ای پدر! برای گناهان ما آمرزش بخواه که ما از گناهکاران هستیم (یعقوب) گفت: به‎زودی برای شما از پروردگارم آمرزش می‌خواهم.»

3. «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيماً. [نساء/64] اگر آنانی که به خودشان ظلم کردند،

نزد تو آمدند، سپس درخواست آمرزش نمودند و پس‌ازآن رسول برای آنان در پیشگاه خدا طلب مغفرت نمود، خداوند را توبه‌پذیر و مهربان خواهید یافت.»

این آیات به‌روشنی، دلالت بر توسل و وسیله قرار دادن پیامبران الهی دارد. اگر وسیله قرار دادن غیر خدا شرک باشد، هرگز قرآن کریم کسانی را که به خود ظلم کردند توصیه به توسل و چنگ زدن به دامن غیر خدا نمی‌کرد. ازاین‌رو ملاک و معیار شرک تنها وسیله قرار دادن موجودی غیر از خدا نیست.

پی‌نوشت:
[1]. التوسل انواع و احکامه، آلبانی، کتابخانه مدرسه فقاهت (link is external)، ص 14.
[2]. توسل صحیح و باطل

منبع: پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب